Η ψυχογενής ανορεξία συναντάτε στην ομάδα των διαταραχών πρόσληψης τροφής και είναι η ψυχική διαταραχή που πλήττει κυρίως το γυναικείο φύλο. Η εκδήλωση της διαταραχής παρατηρείται ως επί τω πλείστο σε νεαρά κορίτσια ηλικίας από 12 έως 17 καθώς και νεαρές γυναίκες 18 έως 24 ετών ενώ σπάνια, θα πυροδοτηθεί μετά από τα 40 έτη. Η ψυχογενής ανορεξία ή διαφορετικά νευρική ανορεξία εμφανίζεται στις ομάδες που επιβάλλεται ο αυστηρός έλεγχος του βάρους όπως είναι τα μοντέλα, οι χορεύτριες, και οι αθλήτριες. Χαρακτηριστικά της ψυχογενούς ανορεξίας
Κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά των γυναικών που υποφέρουν από νευρική ανορεξία είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η δυσκολία έκφρασης των συναισθημάτων, η εσωστρέφεια, ο αυξημένος αυτοέλεγχος, η επιθυμία ελέγχου, ο έλεγχος του περιβάλλοντος, η τελειοθηρία, η απαισιοδοξία, η αναξιότητα καθώς και οι αυτοκτονικές τάσεις ή συμπεριφορές.
Οι γυναίκες που νοσούν από νευρική ανορεξία ασχολούνται διαρκώς με το σχήμα του σώματος και τη μέτρηση του φαγητού. Πολύ συχνά, νιώθουν ενοχές όταν τρώνε. Συνεπώς, καταφεύγουν σε έντονη σωματική άσκηση και εξαντλητικές δίαιτες. Σε κάποιες των περιπτώσεων, καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες τροφής και στη συνέχεια προκαλούν εμετό ώστε να μην αυξήσουν το σωματικό βάρος τους. Σπάνια, θα ζητήσουν βοήθεια από ειδικό γιατί θεωρούν πως δεν αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό θέμα. Αντιθέτως, περιγράφουν το σώμα τους ως παχύ και απαίσιο, πεποίθηση που ενισχύει τόσο τον φόβο της αύξησης του βάρους όσο και την άποψη τους για τον έλεγχο της κατανάλωσης της τροφής.
Στο επίπεδο της συμπεριφοράς, οι γυναίκες που υποφέρουν από νευρική ανορεξία θα προχωρήσουν σε απομόνωση και αποφυγή των καθημερινών δραστηριοτήτων λόγω σωματικής και ψυχικής αδυναμίας. Πολλές φορές, αναφέρουν μη ισορροπημένες διαπροσωπικές σχέσεις, μειωμένο σεξουαλικό ενδιαφέρον στις ερωτικές τους σχέσεις ενώ σημαντικές επιτυχίες σημειώνουν στο εκπαιδευτικό και επαγγελματικό τομέα.
Με την εξέλιξη της διαταραχής, εμφανίζονται σοβαρά σωματικά συμπτώματα όπως είναι η αμηνόρροια, η αφυδάτωση, οι γαστρεντερικές δυσλειτουργίες, τα καρδιακά προβλήματα, τα προβλήματα στις αναπαραγωγικές λειτουργίες, η κόπωση, το κίτρινο δέρμα, η τριχόπτωση, τα παγωμένα άκρα, η αϋπνία, η οστεοπόρωση και η καταστραμμένη οδοντοστοιχία εξαιτίας της σημαντικής και συνεχιζόμενης απώλειας βάρους.
Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το Diagnostic and Statistical Manual IV Text Revision η 307.1 Ψυχογενής Ανορεξία φαίνεται να εμφανίζει τα ακόλουθα κριτήρια διάγνωσης.
Α. Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του σώματος στο επίπεδο, ή πάνω από το επίπεδο, του ελάχιστα φυσιολογικού βάρους για την ηλικία και το ύψος του (π.χ. απώλεια βάρους που έχει σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση του βάρους κάτω από το 85% του αναμενόμενου’ ή αποτυχία να έχει την αναμενόμενη αύξηση βάρους κατά την περίοδο της ανάπτυξης που έχει σαν αποτέλεσμα βάρος σώματος λιγότερο από το 85% του αναμενόμενου).
Β. Έντονος φόβος του ατόμου ότι θα αυξηθεί το βάρος του ή ότι θα γίνει παχύ, ακόμη και όταν το βάρος του είναι κάτω από το κανονικό.
Γ. Διαταραχή του τρόπου με τον οποίο βιώνεται το βάρος ή το σχήμα, υπέρμετρη επίδραση του βάρους ή του σχήματος του σώματος στην αυτοαξιολόγηση, ή άρνηση της σοβαρότητας του υπάρχοντος χαμηλού βάρους του σώματος.
Δ. Σε γυναίκες μετά την εμμηναρχή, αμηνόρροια δηλ. απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορυσιακών κύκλων. (Μία γυναίκα θεωρείται ότι έχει αμηνόρροια αν οι περίοδοι της εμφανίζονται μόνο μετά τη χορήγηση ορμονών π.χ. οιστρογόνων)
Προσδιορίστε τον τύπο:
Περιορισμένος Τύπος: κατά τη διάρκεια του τρέχοντος επεισοδίου Ψυχογενούς Ανορεξίας, το άτομο δεν έχει τακτικά επεισόδια υπερφαγίας ή συμπεριφοράς κάθαρσης (δηλ. αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή υποκλυσμών)
Επεισόδια Υπερφαγίας/Καθαρτικός Τύπος: κατά τη διάρκεια του τρέχοντος επεισοδίου Ψυχογενούς Ανορεξίας, το άτομο έχει τακτικά επεισόδια υπερφαγίας ή καταφεύγει τακτικά σε συμπεριφορά κάθαρσης (δηλ. αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή υποκλυσμών)
Αίτια εκδήλωσης της ψυχογενούς ανορεξίας
Τα αίτια της ψυχικής διαταραχής διαχωρίζονται στους βιολογικούς παράγοντες με την ύπαρξη της κληρονομικής προδιάθεσης να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, στους οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες με την πίστη που συναντάτε στους αντίστοιχους χώρους και θέλει τις σωματικές διαστάσεις των γυναικών να αγγίζουν συγκεκριμένα πρότυπα και στους ψυχολογικούς παράγοντες όπου τα αρνητικά συναισθήματα επηρεάζουν ιδιαίτερα την εσωτερική και εξωτερική εικόνα του εαυτού.
Επίσης, στα γενικά αίτια της διαταραχής θα παρατηρήσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως οι παράλογες προσδοκίες από τον εαυτό, τις μη ισορροπημένες οικογενειακές σχέσεις ιδιαίτερα αν στο οικογενειακό σύστημα παρατηρούνται οι φιγούρες της αυταρχικής και ελεγκτικής μητέρας και του συναισθηματικά απόντα πατέρα, καθώς και τις αρνητικές και θετικές αλλαγές της ζωής.
Γνωσιακή- Συμπεριφορική Θεραπεία της Ψυχογενούς Ανορεξίας Όταν προσπαθούμε να ελέγξουμε την ένταση των συμπτωμάτων και να αντιμετωπίσουμε τις οργανικές δυσλειτουργίες της νευρικής ανορεξίας απαραίτητος σύμμαχος μας είναι η χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Συνήθως ο ψυχίατρος συνταγογραφεί αντιψυχωσικά φάρμακα σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά. Όποτε είναι πολύ πιθανό να συναντήσουμε συνοσηρότητα με κάποιο είδος καταθλιπτικής διαταραχής.
Παρ όλα αυτά, ως γνωσιακοί-συμπεριφορικοί θεραπευτές, καλούμαστε να δουλέψουμε τον φαύλο κύκλο της διαταραχής ο οποίος αρχίζει από την χαμηλή αυτοεκτίμηση της θεραπευόμενης, συνεχίζει στο άγχος αύξησης βάρους, προχωρά στην ενασχόληση με το βάρος, η οποία ενισχύει την επιθυμία για αυστηρή δίαιτα, η αυστηρή δίαιτα αυξάνει τον αυτοέλεγχο, τις ενοχές και τον φόβο ότι δεν ελέγχει το βάρος καταλήγοντας στο αίσθημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Έτσι λοιπόν στη γνωσιακή αναδόμηση επικαλούμαστε την χρήση των ημερολογίων δυσλειτουργικών σκέψεων στοχεύοντας στον εντοπισμό και την εναλλαγή του αρνητικού τρόπου σκέψης με περισσότερο θετικό.
Ενώ στα πλαίσια των συμπεριφορικών χειρισμών, εστιαζόμαστε αρχικά στην εκπαίδευση της θεραπευόμενης για τις επιπτώσεις της αυστηρής δίαιτας και του χαμηλού βάρους στην υγεία της και στη συνέχεια προχωρούμε στην κατανόηση των ενδείξεων πείνας. Σταδιακά εισάγουμε τις απαγορευμένες τροφές στο καθημερινό πρόγραμμα διατροφής της θεραπευόμενης επιβραβεύοντας την τήρηση και επιβάλλοντας ποινές για την αθέτηση αυτών. Τέλος, ενισχύουμε την προσπάθεια της μέσα από την αυτοπαρατήρηση και την ημερησία καταγραφή λήψης της τροφής.
Όποια θεραπευτική προσέγγιση και αν ακολουθούμε, είναι ωφέλιμο να γνωρίζουμε ότι στη περίπτωση της νευρικής ανορεξίας τόσο η φαρμακευτική υποστήριξη όσο και η ψυχοθεραπεία οφείλουν να είναι άμεσες γιατί η φύση της διαταραχής είναι τέτοια που πολύ συχνά υπάρχει θέμα ζωής ή θανάτου.
Βασιλική Βενέτη
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια