Το Άγχος στην Ζωή μας!

Σχεδόν καθημερινά καλούμαστε να διαχειριστούμε καταστάσεις άκρως απαιτητικές και έντονες με αποτέλεσμα να παρατηρούμε συγκεκριμένες σωματικές εκφράσεις στην συμπεριφορά μας. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο ρυθμός της ζωής μας είναι τέτοιος που ευκόλως ενισχύει την εκδήλωση διαφόρων ψυχολογικών αντιδράσεων, αν φυσικά υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Ακόμα, θα τους ακούσουμε να λένε ότι οι νευρώσεις ή διαφορετικά οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πλέον συνηθισμένες ψυχικές ασθένειες που ταλαιπωρούν αρκετούς ανθρώπους. Όμως, τι συμβαίνει στον ψυχικό οργανισμό μας και επιλέγει ως τρόπο εκτόνωσης το άγχος;

Στην προσπάθεια μας λοιπόν να ορίσουμε την ψυχική έκφραση του άγχους θα περιγράφαμε αυτή ως την αναμενόμενη φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού απέναντι σε επικείμενο κίνδυνο. Άρα, κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιες απειλητικές καταστάσεις, στην προσπάθεια μας να ανταποκριθούμε σε ότι ζητάτε ενεργοποιούμε δύο από τους βασικούς βιολογικούς μηχανισμούς, την διαδικασία της φυγής ή της μάχης. Πιο συγκεκριμένα, ο εγκέφαλος στέλνοντας τα κατάλληλα μηνύματα κινητοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα προκαλώντας την έκκριση αδρεναλίνης με αποτέλεσμα να νιώθουμε αίσθημα έξαψης.
Οι χτύποι της καρδιάς αυξάνονται για να τροφοδοτήσουν με το απαιτούμενο οξυγόνο τους ιστούς, ο ρυθμός της αναπνοής εντείνεται για να καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού σε οξυγόνο ενώ το πεπτικό σύστημα υπολειτουργεί για να παρέχει τις απαραίτητες ποσότητες αίματος στους μύες. Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται στην προσπάθεια μας να εντοπίσουμε πιο εύκολα τον κίνδυνο γεγονός που αν συμβεί ενισχύει τις σκέψεις μας για την διερεύνηση του. Και, το μυϊκό σύστημα διεγείρεται αφού προετοιμαζόμαστε για την κατάσταση της φυγής ή της μάχης.

Μέσα από αυτή την διαδικασία λοιπόν, αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά τους κινδύνους που προκύπτουν στην ζωή μας.
Επομένως, το φυσιολογικό ή παραγωγικό άγχος είναι η απαραίτητη διαδικασία κινητοποίησης που χρειάζεται ώστε να ανταποκριθούμε στις αρνητικές και θετικές εξελίξεις αφού η έκφραση του είναι ο πλέον κατάλληλος τρόπος διαχείρισης των νέων δεδομένων.

Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις στις οποίες η διαδικασία αντιμετώπισης του κινδύνου ενεργοποιείται σε καταστάσεις που δεν περιέχουν κίνδυνο αλλά εμείς ερμηνεύουμε ως απειλητικές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο εγκέφαλος δεν εξετάζει αντικειμενικά την ύπαρξη κινδύνου, και τότε το άγχος βιώνεται ως δυσάρεστο και αρνητικό.

Έτσι, ο φόβος θέτει σε λειτουργία την διαδικασία αντιμετώπισης του κινδύνου πυροδοτώντας έντονες σωματικές, ψυχολογικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις όπως είναι οι πονοκέφαλοι, οι πόνοι στο στήθος, η ξηρότητα του στόματος, ο βήχας, η εφίδρωση, η υπερβολική κατανάλωση τροφής ή η απώλεια όρεξης, η έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή, και η ανησυχία ότι θα συμβεί κάτι κακό στο μέλλον. Εκφράσεις ικανές να μας αποδιοργανώσουν αφού τα επίπεδα του παθολογικού άγχους αυξάνονται τόσο ώστε να καταλήξουμε στην γενικευμένη αγχώδη διαταραχή.

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια της αμερικάνικης ψυχιατρικής εταιρείας, υποφέρουμε από γενικευμένη αγχώδη διαταραχή όταν σημειώνουμε υπερβολικό άγχος και ανησυχία, μια φοβισμένη προσδοκία την οποία αδυνατούμε να ελέγξουμε τις περισσότερες ημέρες μιας περιόδου τουλάχιστον 6 μηνών, για μια σειρά γεγονότων ή δραστηριοτήτων όπως είναι η εργασία στους ενήλικες και η σχολική επίδοση στα παιδιά.
Βέβαια για να διαγνώσουμε την παθολογική κατάσταση της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, το άγχος και η ανησυχία οφείλουν να συνδέονται με τρία ή περισσότερα συμπτώματα στους ενήλικες και ένα στα παιδιά από τα ακόλουθα έξι όπως είναι η νευρικότητα , η εύκολη κόπωση, η δυσκολία στη συγκέντρωση, η ευεριθιστότητα, η μυϊκή τάση, και η αδυναμία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου.

Τα Είδη των Αγχωδών Διαταραχών
Σαφώς, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή μπορεί να ορίζει μια συγκεκριμένη ψυχολογική κατάσταση ωστόσο χρειάζεται να λάβουμε υπόψη ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και εκδηλώνει τις ψυχικές του ανάγκες με διαφορετικούς τρόπους για αυτό είναι απαραίτητος ο διαχωρισμός του άγχους σε είδη ανάλογα με την ένταση, την διάρκεια και το ύφος των συμπτωμάτων που παρατηρούνται.

Διαταραχή Πανικού. Μια από τις πλέον συνηθισμένες αγχώδεις διαταραχές είναι η προσβολή ή διαφορετικά κρίση πανικού. Δηλαδή, μια καθορισμένη χρονική περίοδος έντονου φόβου ή δυσφορίας 10 λεπτών περίπου κατά την οποία αισθανόμαστε την καρδιά μας να χτυπά γρήγορα, ιδρώνουμε, φοβόμαστε πολύ, λαχανιάζουμε, νομίζουμε ότι ο αέρας εξαντλείται, ζεσταινόμαστε, πνιγόμαστε, ζαλιζόμαστε, νιώθουμε ότι θα λιποθυμήσουμε, πιστεύουμε ότι όσα συμβαίνουν δεν είναι πραγματικά, φοβόμαστε ότι θα τρελαθούμε ή ότι θα πεθαίνουμε χωρίς να υπάρχει πραγματική αιτία.
Έτσι καταλήγουμε σε κρίση ή καλύτερα σε διαταραχή πανικού. Έχει παρατηρηθεί ότι όταν εμφανίσουμε κρίσεις πανικού είναι πιθανό να περιορίσουμε τις δραστηριότητες και να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας φοβούμενοι ότι θα εμφανίσουμε μια ακόμα κρίση.
Η διαταραχή πανικού διαχωρίζεται σε διαταραχή πανικού χωρίς αγοραφοβία και διαταραχή πανικού με αγοραφοβία.

Αγοραφοβία. Στην αγοραφοβία, φοβόμαστε να βρεθούμε σε μέρη ή καταστάσεις από όπου η διαφυγή είναι δύσκολη ή δεν θα έχουμε βοήθεια σε περίπτωση που αισθανθούμε μια κρίση ή συμπτώματα πανικού. Άρα είναι πιθανό να αγχωνόμαστε υπερβολικά όταν βρεθούμε έξω από το σπίτι ή ανάμεσα σε πλήθος, όταν στεκόμαστε στην ουρά, όταν ταξιδεύουμε με το αυτοκίνητο, το τρένο ή το λεωφορείο. Συνήθως, αποφεύγουμε να εκτεθούμε σε αυτές τις καταστάσεις ανησυχώντας ότι θα εμφανίσουμε μια Προσβολή Πανικού ή αλλιώς τις υπομένουμε με έκδηλη ενόχληση ή με παρουσία συνοδού προσώπου.
Η αγοραφοβία σχετίζεται με τον πανικό γιατί όταν πάθουμε μια κρίση συνδέουμε την εμφάνιση της με το χώρο που εκδηλώσαμε τα συμπτώματα με αποτέλεσμα να αποφεύγουμε εκείνο το μέρος όπως και άλλα με κοινά σημεία.
Στην διαταραχή πανικού με αγοραφοβία, εκδηλώνουμε τα αναφερθέντα συμπτώματα όταν είμαστε μέσα σε πλήθος, ή σε καταστάσεις που η διέξοδος είναι δύσκολη, σε περίπτωση κρίσης πανικού.
Αντιθέτως, στην διαταραχή πανικού χωρίς αγοραφοβία, συνήθως βιώνουμε πανικό όταν βρεθούμε μόνοι σε κλειστούς χώρους όπως το σπίτι μας.

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η επόμενη αγχώδης διαταραχή ονομάζεται ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αν προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε την ορολογία ετυμολογικά θα λέγαμε ότι περιγράφει την ψυχική κατάσταση όπου μια ιδέα αναγκάζει την ψυχή μας. Άρα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα παρατηρήσουμε τις ιδεοληψίες ή με άλλα λόγια τις επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες συγκεκριμένες σκέψεις ή εικόνες οι οποίες είναι ιδιαίτερα δυσάρεστες και ικανές να εντείνουν το αίσθημα άγχους. Κατηγοριοποιούνται σε ιδεοληψίες μόλυνσης, τακτοποίησης , πρόκλησης βλάβης στον εαυτό ή στους άλλους, απώλειας ελέγχου, σεξουαλικού, θρησκευτικού ή ηθικού περιεχομένου.
Στη συνέχεια, προσπαθώντας να μειώσουμε το άγχος που νιώθουμε ως επακόλουθο των ιδεοληψιών, υιοθετούμε τους καταναγκασμούς δηλαδή επαναλαμβάνουμε στερεοτυπικές πράξεις ή συμπεριφορές. Οι καταναγκασμοί διαχωρίζονται σε αντίστοιχες ομάδες σύμφωνα με το είδος της ιδεοληψίας που εξουδετερώνουν . Οπότε συναντούμε γνωσιακούς καταναγκασμούς αλλά και καταναγκασμούς καθαριότητας, τακτοποίησης, θυσαυρισμού, επανελέγχου, λέξεων, πράξεων και φράσεων.

Οι Ειδικές Φοβίες. Στην Τρίτη ομάδα των αγχωδών διαταραχών βρίσκονται οι ειδικές φοβίες. Ως Φοβία ορίζουμε τον έντονο και υπερβολικό φόβο που αισθανόμαστε από την παρουσία ή την αναμονή εμφάνισης ενός αντικειμένου ή μιας κατάστασης στην έκθεση της οποίας αντιδρούμε σωματικά με ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, γρήγορη αναπνοή, μυϊκές συσπάσεις, ναυτία, και αίσθημα πανικού.
Και ενώ αναγνωρίζουμε ότι ο φόβος μας είναι παράλογος αφού αντιλαμβανόμαστε πως αντιδρούμε μη ρεαλιστικά, παρ όλα αυτά κατά την έκθεση μας είτε παγώνουμε είτε κάνουμε το καθετί για να αποφύγουμε εκείνο που φοβόμαστε.

Οι ειδικές φοβίες έχουν έναρξη κυρίως στην παιδική ηλικία και ομαδοποιούνται ανάλογα με το φοβικό ερέθισμα στο τύπο ζωοφοβίας που ορίζει τον φόβο που νιώθουμε για ορισμένα ζώα ή έντομα.

Στο Τύπο Φυσικού Περιβάλλοντος, που ο φόβος εκλύεται από τα φυσικά στοιχεία όπως είναι οι καταιγίδες, τα ύψη ή το νερό.

Στο Τύπο σχετικά με Αίμα- Ένεση- Τραύμα, κατά τον οποίο αισθανόμαστε άγχος στη θέα του αίματος, ενός τραύματος, μιας ένεσης ή κάποιας επεμβατικής ιατρικής πράξης.

Στον Καταστασιακό Τύπο, όπου φοβόμαστε τις ειδικές καταστάσεις, όπως είναι η μετακίνηση με δημόσιο μεταφορικό μέσο, τα αεροπορικά ταξίδια, η οδήγηση, το πέρασμα από σήραγγες ή γέφυρες και τη χρήση του ανελκυστήρα ή τα κλειστά μέρη.

Και στον Άλλο Τύπο που ο φόβος προέρχεται από άλλα ερεθίσματα. Αυτά τα ερεθίσματα περιλαμβάνουν την αποφυγή καταστάσεων που δύναται να προκαλέσουν πνιγμονή, εμετό ή μετάδοση ασθένειας, την φοβία του ελεύθερου κενού χώρου και τον φόβο των παιδιών για τους δυνατούς ήχους ή τα ένστολα άτομα.

Κοινωνική Φοβία. Μια ακόμη ψυχολογική έκφραση άγχους παίρνει μορφή στην διαταραχή της κοινωνικής φοβίας. Όταν υποφέρουμε από κοινωνική φοβία βιώνουμε έντονη ανησυχία κάθε φορά που χρειάζεται να ανταποκριθούμε σε κοινωνικές καταστάσεις που απαιτούν να ενεργήσουμε μπροστά σε κοινό, να εκτεθούμε σε αγνώστους ανθρώπους ή σε πιθανό εξονυχιστικό έλεγχο από άλλα άτομα. Και αν συμβεί τότε εκδηλώνουμε καθορισμένα συμπτώματα όπως είναι το κοκκίνισμα του προσώπου, η αίσθηση ναυτίας, η τάση για έμετο, η συχνουρία, η ταχυκαρδία, η εφίδρωση, ο κόμπος στο λαιμό, οι κράμπες στο στομάχι και η αδυναμία ελέγχου της αναπνοής οι οποίες θα μας φέρουν σε αμηχανία αφού πιστεύουμε ότι οι άλλοι θα αντιληφθούν το άγχος που νιώθουμε και θα σχολιάσουν αρνητικά τη συμπεριφορά μας.

Στα παιδιά η κοινωνική φοβία συναντάτε ως σχολική φοβία αφού πιέζονται ψυχολογικά όταν καλούνται να φέρουν εις πέρας δραστηριότητες που αφορούν την έκθεση στο σχολικό περιβάλλον. Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις άγχους των παιδιών είναι το κλάμα, η νευρικότητα, η ακινητοποίηση ή η αποφυγή των κοινωνικών καταστάσεων με άγνωστους ανθρώπους.

Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες. Στην επόμενη κατηγορία θα συναντήσουμε την διαταραχή μετά από ψυχοτραυματικό στρες. Χαρακτηριστική διαταραχή των πολεμιστών που συμμετείχαν στην σύρραξη του Βιετνάμ αφού περιγράφει την ψυχολογική αντίδραση που εμφανίζεται όταν βιώνουμε, δούμε ή ακούσουμε να συμβαίνει ένα τραυματικό γεγονός το οποίο θα είναι ιδιαίτερα απειλητικό για τη ζωή μας ή για τους άλλους.
Τα γεγονότα που θεωρούνται τραυματικά είναι οι φυσικές καταστροφές όπως οι σεισμοί, οι καταστροφές που προκαλούνται από τον άνθρωπο δηλαδή οι βίαιες επιθέσεις, τα ατυχήματα, η διάγνωση θανατηφόρας ασθένειας και ο ξαφνικός θάνατος οικείου προσώπου.
Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της συγκεκριμένης διαταραχής αφορούν την αναβίωση του τραυματικού γεγονότος με ενοχλητικές εικόνες ή σκέψεις, τους εφιάλτες, τις ψευδαισθήσεις, τις παραισθήσεις και τις αναμνήσεις που σχετίζονται με το γεγονός. Καθώς και τις έντονες σωματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις δηλαδή τις αδικαιολόγητες εκρήξεις θυμού, την καταθλιπτική διάθεση, τις διαταραχές του ύπνου και την υπερβολική απάντηση στο ξάφνιασμα.

Σε κάποιες περιπτώσεις μετατραυματικού στρες, νιώθουμε ότι το έντονο γεγονός ξανασυμβαίνει αποφεύγοντας κάθε είδους ερέθισμα που συνδέεται με αυτό ενώ, αδυνατούμε να ανακαλέσουμε μια σημαντική πλευρά του τραύματος. Επίσης, παρατηρείται μείωση του ενδιαφέροντος ή της συμμετοχής σε σημαντικές δραστηριότητες, αίσθημα απομάκρυνσης ή αποξένωσης από τους άλλους, περιορισμένο εύρος συναισθηματικής απάντησης και αίσθηση σμίκρυνσης του μέλλοντος.

Στα παιδιά τα συμπτώματα διαφοροποιούνται. Είναι δυνατό να υπάρχουν τόσο επαναληπτικά παιχνίδια στα οποία τα παιδιά θα εκφράσουν θέματα ή πλευρές του τραύματος όσο και όνειρα χωρίς αναγνωρίσιμο περιεχόμενο τα οποία προκαλούν φόβο σε εκείνα.

Οι αιτίες των αγχωδών διαταραχών

Οι αιτίες που συμβάλλουν στην πυροδότηση των αγχωδών διαταραχών συναντώνται στους βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Βέβαια σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η δομή της προσωπικότητας του ανθρώπου.
Επομένως, στις βιολογικές αιτίες θα παρατηρήσουμε την κληρονομική προδιάθεση του ανθρώπου για την διαταραχή, τις δυσλειτουργίες στο κεντρικό νευρικό σύστημα , την μη ισορροπημένη λειτουργία των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο και την υπερλειτουργία του θυροειδή αδένα.

Στα ψυχολογικά αίτια αισθητή είναι η επίδραση των τραυματικών εμπειριών, των σημαντικών απωλειών, των αλλαγών στην ζωή και των στρεσογόνων καταστάσεων.

Ενώ, στις περιβαλλοντικές αιτίες, θα συναντήσουμε τον έντονο τρόπο ζωής και την μίμηση των προτύπων. Στηριζόμενοι στη μίμηση, μαθαίνουμε να υιοθετούμε τις αντιλήψεις και κατά συνέπεια τις αγχωτικές συμπεριφορές των ανθρώπων που θεωρούμε σημαντικούς στη ζωή μας.

Τέλος, στο επίπεδο της προσωπικότητας, έχει αποδειχτεί ότι άνθρωποι με ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας είναι περισσότερο επιρρεπείς στις αγχώδεις διαταραχές. Πρόσθετα, η ηλικία, οι ανικανοποίητες ψυχολογικές επιθυμίες, η αδυναμία έκφρασης των συναισθημάτων, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι ανικανοποίητες διαπροσωπικές σχέσεις, η αναζήτηση αποδοχής από το περιβάλλον και η αδυναμία ελέγχου των καταστάσεων είναι θέματα τα οποία ευκόλως θα επηρεάσουν την ψυχική μας διάθεση.

Τεχνικές Διαχείρισης του Άγχους

Αν λοιπόν παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν στιγμές που αποσυντονιζόμαστε εξαιτίας έντονου άγχους, τότε χρειάζεται να ενισχύσουμε τον εαυτό ώστε να επαναφέρουμε τον έλεγχο στην ζωή μας. Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε ορισμένες καταστάσεις τις οποίες αν καταφέρουμε να εξετάσουμε αντικειμενικά τότε θα εκτιμήσουμε περισσότερο ρεαλιστικά τα γεγονότα. Επίσης, είναι χρήσιμο να παρατηρούμε τον εαυτό μας και να επιβραβεύουμε κάθε επίτευγμα. Να οργανώνουμε τον χρόνο μας κατάλληλα. Να εστιαζόμαστε στις θετικές σκέψεις. Να αντιλαμβανόμαστε τα λάθη μας ως ευκαιρία μάθησης και όχι ως αποτέλεσμα προσωπικής αποτυχίας. Να ασκούμαστε σωματικά. Να θέτουμε εφικτούς στόχους, να διεκδικούμε τα δικαιώματα μας, να αφιερώνουμε χρόνο στον εαυτό μας καθημερινά, να διατρεφόμαστε ισορροπημένα και να αναπαυόμαστε αρκετά.

Αντιθέτως, όταν κάποιος άνθρωπος από το περιβάλλον μας αντιμετωπίζει αυξημένα επίπεδα άγχους, βοηθά αρκετά να παραμένουμε ψύχραιμοι, να είμαστε δεκτικοί και υπομονετικοί, να τονίζουμε τα θετικά των πράξεων του. Να προτείνουμε ρεαλιστικές εναλλακτικές λύσεις. Να δείχνουμε ότι κατανοούμε την συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται χωρίς να μπλοκάρουμε τα συναισθήματα του παροτρύνοντας τον να ζητήσει βοήθεια.

Στα παιδιά, είναι χρήσιμο να διατηρήσουμε ένα κανονικό πρόγραμμα διατροφής και ύπνου ώστε να αισθανθούν ασφάλεια, να διαθέτουμε τον χρόνο και την αγκαλιά μας, να παίζουμε και να ζωγραφίζουμε μαζί τους, να μιλάμε και να δίνουμε ειλικρινείς εξηγήσεις, να εκδηλώνουμε το ενδιαφέρον μας και να κατανοούμε τους φόβους τους.

Αν παρ όλες τις προσπάθειες μας η ένταση του συναισθήματος αυξάνεται και η εμφάνιση των συμπτωμάτων εξακολουθεί τότε είναι χρήσιμο να καταφύγουμε σε έναν ειδικό θεραπευτή ώστε να λάβουμε την κατάλληλη υποστήριξη προσφέροντας σε εμάς το δικαίωμα μιας ποιοτικής ζωής.

Βασιλική Βενέτη

Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια