Όταν Ένα Παιδί Πεθαίνει....

Κάθε χρόνο πεθαίνουν περίπου 15.000 παιδιά ή νέοι κάτω των 20 ετών. Όταν το παιδί εισάγεται στο νοσοκομείο εξαιτίας σοβαρής ασθένειας ή τραυματισμού που απειλεί την ζωή του, αναστατώνεται επειδή θα αποχωριστεί τους γονείς του και ανησυχεί για το τι θα συναντήσει στη συνέχεια, δηλαδή πού είναι ο παράδεισος , πώς θα φτάσει εκεί και αν θα είναι μόνο του.

Το παιδί συνειδητοποίει σταδιακά τον επερχόμενο θάνατο. Η αντίληψη της ασθένειας που οδηγεί στη συνειδητοποίηση του επερχόμενου θανάτου ακολουθεί τα εξής σημεία:
Στο πρώτο στάδιο, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι είναι πάρα πολύ άρρωστο. Στη διάρκεια του δεύτερου σταδίου, συνειδητοποιεί ότι πάσχει από μια ασθένεια που μπορεί να σκοτώσει τους ανθρώπους ενώ, στο τρίτο στάδιο, η συνειδητοποίηση γίνεται πιο συγκεκριμένη και αφορά τη διαπίστωση ότι η αρρώστια του μπορεί να σκοτώσει τα παιδιά.
Στο τέταρτο στάδιο, το παιδί αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να μην γίνει καλά και στο πέμπτο στάδιο, κατανοεί ότι θα πεθαίνει.

Μιλώντας με ένα ετοιμοθάνατο παιδί

Αρχικά οι ειδικοί ενθαρρύνουν τους γονείς να μιλήσουν στο παιδί για την εξέλιξη της υγείας του. Το παιδί αντιμετωπίζει πιο εύκολα τη κατάσταση αν λάβει τις σχετικές πληροφορίες από τους γονείς του. Όταν όμως εκείνοι δυσκολεύονται, οι ειδικοί αναλαμβάνουν το ρόλο αφού λάβουν τη σχετική συγκατάθεση. Ωστόσο, αν οι γονείς δείξουν κουράγιο και συμπεριφερθούν με εξωτερική ηρεμία, το παιδί αποδέχεται καλύτερα τις εξελίξεις αφού ανησυχεί κυρίως για το αν θα στεναχωρηθούν οι γονείς του.

Απόκρυψη της αλήθειας από το παιδί

Αρκετά συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα σοβαρό δίλλημα. Τελικά είναι ωφέλιμο για το παιδί να μάθει την αλήθεια και αν ναι πως αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντα του.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι σαφώς καλύτερο, το παιδί να ενημερωθεί για την κατάσταση του γιατί αν καταλάβει ότι του κρύβουν σημαντικές πληροφορίες αισθάνεται αποκομμένο από τους ανθρώπους ιδιαίτερα εκείνες τις στιγμές που τους έχει πραγματική ανάγκη. Άλλωστε, το παιδί έχει την ικανότητα να αντιληφθεί πλήρως τα μη λεκτικά μηνύματα παρατηρώντας την ανησυχία των γονιών. Και βέβαια, το παιδί που έχει ερωτήσεις έχει δικαίωμα να λάβει ειλικρινείς και σαφείς απαντήσεις. Ενώ, η συζήτηση εξουδετερώνει τις τρομακτικές φαντασιώσεις του παιδιού για το θάνατο.

Τι πρέπει να πούμε στο παιδί
Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να λάβουμε σοβαρά υπόψη τι θέλει πραγματικά να ξέρει το παιδί ώστε να αποφύγουμε τυχόν αρνητικές εξελίξεις. Ωστόσο, όταν το παιδί θέτει ερωτήματα για την φύση της ασθένειας και τον τρόπο αντιμετώπισης της, είναι η πλέον κατάλληλη ευκαιρία να μιλήσουμε ανοιχτά για τον θάνατο, γιατί αν το παιδί δεν πάρει απαντήσεις στα ερωτήματα θα επαναλάβει πολλές φορές τα θέματα που τον απασχολούν αυξάνοντας την ένταση της ανησυχίας που ήδη νιώθει.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση για να μιλήσει για όσα το απασχολούν. Υπό αυτές τις συνθήκες, μπορουμε να ενισχύσουμε την προσπάθεια του παραφράζοντας τις απόψεις του, δηλαδή όταν το παιδί ρωτά αν πρόκειται να πεθαίνει, μπορούμε να απαντήσουμε ρωτώντας για ποιο λόγο πιστεύει ότι θα πεθαίνει. Επίσης είναι ωφέλιμο να αναφερθούμε σε βιώματα του παιδιού κατά τα οποία το παιδί αντιλήφθηκε την έννοια του θανάτου όπως ο θάνατος κάποιου συγγενή ή ο θάνατος κατοικίδιου ζώου δίνοντας έμφαση τόσο στα συναισθήματα του όσο και σε όσα άκουσε από το περιβάλλον ώστε να ερμηνεύσουν τον θάνατο.

Τρόποι υποστήριξης

Δεν χωρά αμφιβολία ότι ακόμα και αν το παιδί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί πλήρως τη σοβαρότητα της κατάστασης του, νιώθει έντονα συναισθήματα όπως άγχος, φόβο και λύπη. Είναι λοιπόν βοηθητικό να φυσιολογικοποίησουμε τα συναισθήματα του είτε συζητώντας μαζί του κατά τη διάρκεια κάποιας δραστηριότητας φτιάχνοντας ιστορίες με ήρωες που αντιπροσωπεύουν την ασθένεια ή αποχαιρετηστήριες κάρτες ή ζωγραφιές για τους δικούς του του είτε ρωτώντας το πως θέλει να τον υποστηρίξουμε. Οφείλουμε να απαντάμε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις του ακούγοντας το προσεχτικά χωρίς βιασύνη δείχνοντας ευαισθησία στις απόψεις του και αναιρώντας την γνώμη του μονάχα όταν αντανακλά μια στάση που πρέπει να αλλάξει. Επίσης, είναι σημαντικό για το παιδί να δέχεται επισκέψεις των καλών του φίλων στο νοσοκομείο ώστε να μην απομονωθεί κοινωνικά. Ενώ αναγνωρίζοντας το δικαίωμα του να μείνει μόνο ώστε να εκφραστεί συναισθηματικά επιτυγχάνουμε την αποφόρτιση της έντασης του.

Πλησιάζοντας στο τέλος

Καθώς πλησιάζει το γεγονός οι γονείς, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και το παιδί είναι καλό να έχουν την ευκαιρία να αποχαιρετιστούν και να τακτοποιήσουν τις συναισθηματικές εκκρεμότητες του. Είναι πολύ πιθανό το παιδί να ζητήσει να μεταφερθεί στο χώρο του ώστε να αποχαιρετήσει αυτό και τα παιχνίδια του. Οφείλουμε να υπακούσουμε σε κάθε επιθυμία του και φυσικά να ρωτήσουμε αν επιθυμεί να κάνει κάτι ακόμα.

Όταν πεθάνει το παιδί, οι γονείς και τα αδέρφια ενθαρρύνονται να βρεθούν μόνοι στο δωμάτιο του παιδιού ώστε να αγγίξουν και να χαϊδέψουν το νεκρό σώμα του περνώντας μαζί του όσο χρόνο χρειάζονται.
Πλέον, η οικογένεια επιστρέφει στο σπίτι με το βάρος της απώλειας θρηνώντας τόσο τον θάνατο του παιδιού όσο και για την απώλεια του νοσοκομειακού περιβάλλοντος αφού η παραμονή τους εκεί υπήρξε μακρά. Οι γονείς και το ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο έχουν ανάγκη να μιλήσουν για όσα αισθάνονται και όσα συμβαίνουν με ανθρώπους που μπορούν να κατανοήσουν τη σημαντικότητα του γεγονότος.


Οι ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουν να βοηθήσουν τα μέλη της οικογένειας να αποδεχτούν την απώλεια, να εκφράσουν τα συναισθήματα τους κατανοώντας αυτά ως ανθρώπινες αντιδράσεις στο γεγονός του θανάτου και να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές στο οικογενειακό σύστημα. Στα πλαίσια της υποστήριξης, οι ειδικοί ενισχύουν την οικογένεια να αυξήσει την αυτοκετίμηση και να κατανοήσει ότι μπορεί να ελέγξει και να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις. Σταδιακά, οι γονείς και τα αδέρφια μαθαίνουν να ζουν χωρίς το αγαπημένο τους πρόσωπο και να ασχολούνται με δραστηριότητες που απαιτούνται για να συνεχίσουν την ζωή τους διερευνώντας τις θετικές εμπειρίες που απόκτησαν από το γεγονός και την επανασύνδεση των σχέσεων στο σύστημα.

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στη ψυχική κατάσταση των αδερφών αφού η ισορροπία τους είναι αρκετά ευάλωτη. Πολλές φορές, τα αδέρφια μένουν στο περιθώριο ενώ, θρηνούν τόσο για την απώλεια του αδερφού όσο και την "προσωρινή" απώλεια των γονιών τους που θρηνούν αισθανόμενοι απόρριψη και εγκατάλειψη.
Η διάρκεια του πένθους και θρήνου διαρκεί μέχρι 2 χρόνια στα παιδιά. Όμως επανέρχεται σε επετείους και γιορτές

Τέλος, αρκετά σημαντικό είναι για τους ειδικούς ψυχικής υγείας να διαθέτουν υποστηρικτικό δίκτυο γιατί η συχνή επαφή με οικογένειες που πενθούν αποτελεί εξουθενωτική συναισθηματική διαδικασία ενώ, υπάρχει κίνδυνος επαγγελματικής εξουθένωσης.

Βασιλική Βενέτη

Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Ομαδική Ψυχοθεραπεία

Σε αντίθεση με την ατομική ψυχοθεραπεία, όπου συναντάμε τον θεραπευτή να συνεργάζεται με τον θεραπέυομενο σε δυαδική -επι τω πλείστω- θεραπευτική σχέση, ώστε να οδηγηθούν σε πιθανές λύσεις των θεμάτων που τον απασχολούν, η ομαδική στοχεύει στην αξιοποίηση της ομάδας ως ασφαλές πλαίσιο στο οποίο τα μέλη θα εκφράσουν προσωπικά και συλλογικά ερωτήματα. Δηλαδή, προβληματισμούς που αφορούν τόσο τη καθημερινότητα τους όσο και ιδιαίτερα θέματα της ζωής τους.

Τα μέλη της ομάδας εκφράζοντας τις σκέψεις τους και ακούγοντας τις απόψεις των άλλων αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι οι μόνοι που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, αλλά υπάρχουν και άλλοι οι οποίοι αναφέροντας την εμπειρία τους θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν ένα ρεαλιστικότερο τρόπο σκέψης που θα τους οδηγήσει στην υιοθέτηση νέων δεξιοτήτων και συμπεριφορών.

Κάθε ομάδα αποτελείται από τον θεραπευτή ή τους θεραπευτές και τους θεραπευόμενους. Συνήθως ο αριθμός των μελών της ομάδας κυμαίνεται από 3 ως 12 άτομα, ικανός να ενισχύσει το θεραπευτικό κλίμα.

Στα πλαίσια της γνωσιακής-συμπεριφορικής ομαδικής ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής στοχεύει στην αξιοποίηση της ομάδας για την αντικατάσταση των δυσλειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών των θεραπευόμενων. Εργάζεται στο "εδώ και τώρα" και δομεί την ομάδα επιλέγοντας τα άτομα. Πολλές φορές, εισάγει νέα μέλη ακόμα και όταν η ομάδα έχει αρχίσει ενώ, αν χρειαστεί, προχωρά σε προτάσεις συμμόρφωσης ακόμα και αποχώρησης παρατηρώντας τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις που δημιουργούνται τόσο στα μέλη της ομάδας όσο ανάμεσα σε εκείνον και την ομάδα. Τέλος, ο θεραπευτής δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη τήρηση της εχεμύθειας και του απορρήτου των θεμάτων που σχολιάζονται σε αυτή.

Η γνωσιακή-συμπεριφορική ομαδική ψυχοθεραπεία διαχωρίζεται σε ομάδες απόκτησης κοινωνικών δεξιοτήτων, όπου οι επικεφαλείς διδάσκουν λειτουργώντας ως υποδείγματα δεξιότητων ενώ οι θεραπευόμενοι υιοθετούν τις δεξιότητες μέσα από την εφαρμογή συγκεκριμένων τεχνικών όπως το παίξιμο ρόλων, οι διάφορες ασκήσεις αυτογνωσίας και οι εργασίες για το σπίτι. Η ομάδα στοχεύει περισσότερο στην δράση και την αλλαγή και όχι τόσο στην συνάντηση και τον στοχασμό αφού χαρακτηρίζεται ως θεατρικό έργο στο οποίο τα μέλη της θα εκδραματίσουν προσωπικά και συλλογικά θέματα.

Αντιθέτως, στις ομάδες βραχυπρόθεσμης εργασίας τα μέλη "κινούνται" προς την επίλυση ενός συγκεκριμένου προβλήματος όπως είναι η κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας αλκοόλ, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, η έντονη έκφραση επιθετικότητας ακολουθώντας συγκεκριμένα θεραπευτικά βήματα.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η προσπάθεια προσωπικής ανάπτυξης ξεκινά από την ατομική ψυχοθεραπεία και ολοκληρώνεται με την ομαδική. Παρ όλα αυτά, είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμο να λάβουμε υπόψη τόσο τις ανάγκες όσο και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του θεραπευόμενου πριν προχωρήσουμε σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πλάνο. Όπως και να έχει, είναι αποδεδειγμένο ότι τα ωφέλη είναι θαυμαστά είτε κινηθούμε σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο αφού στηριζόμενοι στη θεραπευτική διαδικασία θα έχουμε αποκρυπτογραφήσει σημαντικές πτυχές του εαυτού μας!

Βασιλική Βενέτη

Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Για μια αρμονική ακαδημαϊκή χρονιά!

Οι ξέγνοιαστες καλοκαιρινές ημέρες αποτελούν πλέον παρελθόν αφού, η πόλη έχει επιστρέψει στους γνώριμους ρυθμούς της, ενώ οι άνθρωποι προσπαθούν να προσαρμοστούν στις νέες αν και οικείες καταστάσεις. Εργασία, υποχρεώσεις, προγραμματισμός είναι λίγες από τις λέξεις που χαρακτηρίζουν τη καθημερινότητα μας.

Ο Σεπτέμβρης φαντάζει ως ο μήνας της ανανέωσης και της ιεράρχησης στόχων αφού η διάθεση μας είναι θετική ύστερα από τις καλοκαιρινές διακοπές. Ήρθε ο καιρός να θέσουμε τα σχέδια για τους επόμενους μήνες, να αναλογιστούμε όσα επιτύχαμε μέχρι τώρα και να αναθεωρήσουμε τις επιλογές που ίσως παρεμπόδισαν την εξέλιξη μας. Με λίγα λόγια, να ξεκινήσουμε κάτι καινούργιο!

Εκτός λοιπόν από τον μήνα της «αναγέννησης», ο Σεπτέμβριος έχει συνδεθεί απόλυτα με την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς. Μετά από την ανακοίνωση των βάσεων για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, οι πρωτοετείς φοιτητές προετοιμάζονται για την φοιτητική ζωή ενώ οι ήδη συμμετέχοντες στην εκπαίδευση καθορίζουν το πρόγραμμα τους. Αγωνία, ανησυχία, ανυπομονησία είναι ορισμένα από τα κοινά συναισθήματα των φοιτητών. Ανθρώπινές αντιδράσεις θα σκεφτούμε, αφού συμβαίνει συχνά, ότι νέο προκύπτει στη ζωή μας να επιφέρει την «απαιτούμενη» σύγχυση η οποία εκφράζεται μέσα από βασικούς προβληματισμούς για το τι θα συναντήσουμε στο πανεπιστήμιο και πως θα ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού πλαισίου.

Αν λάβουμε υπόψη το ρητό «κάθε αρχή και δύσκολη» θα συμφωνήσουμε ότι δεν χωρά αμφιβολία πως η ένταξη στο πανεπιστήμιο αποτελεί μια από τις περισσότερο στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής μας αφού, στη πραγματικότητα εγκαταλείπουμε την «ανέμελη» παιδική ζωή και προχωρούμε στην «υπεύθυνη» ενήλικη. Πώς λοιπόν μπορούμε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα;

Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι δεν είμαστε οι μόνοι που νιώθουμε αγωνία. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το ίδιο αισθάνονται και οι συμφοιτητές μας ενώ, οι καθηγητές γνωρίζουν πολύ καλά ότι η ψυχολογία των φοιτητών επηρεάζεται σημαντικά από την έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς κάνοντας ότι μπορούν ώστε να μας βοηθήσουν να νιώσουμε άνετα.

Ίσως βοηθήσει αν εστιάσουμε στις θετικές πτυχές της κατάστασης που βιώνουμε. Το πανεπιστήμιο αποτελεί το πλέον κατάλληλο χώρο για να διευρύνουμε τις διαπροσωπικές σχέσεις και να εντάξουμε νέα άτομα στο κύκλο μας.

Πρόσθετα, έχει παρατηρηθεί ότι κατά τη διάρκεια των φοιτητικών χρόνων, αφιερώνουμε πολύ χρόνο στον εαυτό μας γνωρίζοντας άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας και κατανοώντας τα προσωπικά μας όρια. Μα πάνω από όλα, μέσα από την εμπειρία του πανεπιστημίου, εμπλουτίζουμε τις γνώσεις και εξελισσόμαστε σταδιακά σε ειδικούς στον τομέα που έχουμε επιλέξει.

Γιατί μπορεί αλήθεια η φοιτητική ζωή να φαίνεται δύσκολη στα μάτια των πρωτοετών φοιτητών ωστόσο με το πέρασμα των χρόνων μεταμορφώνεται σε μια μοναδική εμπειρία ζωής που κάθε άνθρωπος αναμφισβήτητα θα ήθελε να ζήσει ξανά με κάθε λεπτομέρεια.

Καλή και αποδοτική ακαδημαϊκή χρονιά!

Βασιλική Γ. Βενέτη, Post MA
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Επιστημονική Υπεύθυνη ΔΔΕΕΨΥ®-Ελλάδα
Υπεύθυνη Διεύθυνσης Veneti Counseling, Psychotherapeutic and Training Services Ltd-Κύπρος