Συχνά πιστεύουμε πως οι δυσκολίες που θα εμφανιστούν στους άλλους δεν θα υπάρξουν ποτέ στην δική μας πορεία. Άποψη η οποία κλονίζεται σημαντικά κυρίως σε ότι αφορά την υγεία μας ιδιαίτερα αν νοσήσουμε ξαφνικά από μια σοβαρή ή ανίατη ασθένεια όπως είναι ο καρκίνος.
Η ασθένεια του καρκίνου διαγνώστηκε για πρώτη φορά πριν από πολλά χρόνια. Έρευνες έχουν καταλήξει σε ευρήματα τα οποία πιστοποιούν την ύπαρξη κάποιας μορφής καρκίνου στα οστά από την εποχή της Αρχαίας Αιγύπτου.
Βέβαια, ο όρος καρκίνος εισήχθη από τον αρχαίο Έλληνα γιατρό Ιπποκράτη ο οποίος καθιέρωσε τον όρο στην προσπάθεια του να περιγράψει την εμφάνιση συγκεκριμένων όγκων, διογκώσεων και έλκων που εντοπίζονται εσωτερικά και εξωτερικά στο ανθρώπινο σώμα.
Στις μέρες μας, ο καρκίνος αναφέρεται σε μια ομάδα σοβαρών οργανικών ασθενειών που εξαπλώνονται με τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Αν και είναι σύνηθες, ο καρκίνος να προσβάλλει κυρίως ανθρώπους μέσης ηλικίας παρ όλα αυτά, καταγράφονται περιπτώσεις κατά τις οποίες νοσούν άνθρωποι νεαρής ή ακόμα και παιδικής ηλικίας. Κατά συνέπεια, ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου μετά από τις καρδιοπάθειες στον γενικό πληθυσμό.
Όπως αναφέρθηκε, ο καρκίνος εξελίσσεται με τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού. Ειδικά, μέχρι την ενηλικίωση του ανθρώπου, τα κύτταρα του οργανισμού διαιρούνται συνεχώς και έντονα και καθώς μεγαλώνουμε, διαιρούνται για να αντικαταστήσουν εκείνα που έχουν φθαρεί ή πεθάνει. Αντίθετα, στην εξέλιξη της καρκινικής νόσου ανεξάρτητα από την ηλικία του ανθρώπου, τα κύτταρα διαιρούνται ανεξέλεγκτα με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας μάζας κυττάρων που ονομάζεται όγκος. Ο όγκος διαχωρίζεται σε καλοήθη και κακοήθη ανάλογα με την μορφολογία του. Ο καλοήθης όγκος περιβάλλεται από συνδετικό ιστό ο οποίος δεν επιτρέπει την εξάπλωση του σε άλλα ζωτικά όργανα του σώματος εκτός και αν το μέγεθος του επηρεάζει τις λειτουργίες αυτών.
Ενώ, τα κύτταρα του κακοήθη όγκου δεν περιβάλλονται από τον συνδετικό ιστό με αποτέλεσμα να εισβάλλουν στους γειτονικούς ιστούς και μέσα από την κυκλοφορία του αίματος ή της λέμφου να μεταφέρονται μέσω της μετάστασης σε άλλα σημεία του σώματος δημιουργώντας δευτερογενείς όγκους.
Υπάρχουν πολλά είδη καρκίνου όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, του παχέως εντέρου, του αίματος, του εγκεφάλου, των οστών, της μήτρας, του στήθους, του προστάτη, των λεμφαδένων. Κάθε μορφή καρκίνου έχει συγκεκριμένα συμπτώματα, διαφορετική εξέλιξη και θεραπεία. Οι επιπτώσεις της ασθένειας στον άνθρωπο εξαρτώνται από το μέγεθος του όγκου, το μέρος του σώματος που έχει προσβάλλει, το στάδιο της νόσου και, από την πιθανότητα της μετάστασης.
Οι αιτίες που μπορούν να ενισχύσουν την εκδήλωση της νόσου είναι πολλές. Η βασικότερη όμως εντοπίζεται στο οικογενειακό ιστορικό της ασθένειας. Δηλαδή υπάρχουν αρκετές πιθανότητες να νοσήσουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν δει συγγενείς τους να πάσχουν από την ασθένεια. Συνήθως, ο καρκίνος του παχέως εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης και του προστάτη έχουν σημαντικό γενετικό υπόβαθρο.
Όταν λοιπόν υπάρχει κληρονομική προδιάθεση, κάποιες συνθήκες μπορούν να αποτελέσουν τις πλέον ιδανικές βάσεις της ενίσχυσης των σταδίων της νόσου. Η μη ισορροπημένη διατροφή, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η καθιστική ζωή, η έλλειψη σωματικής άσκησης, το κάπνισμα, η έκθεση στον ήλιο, οι μολύνσεις από ιούς, η ηπατίτιδα b και c, το aids, καθώς και το άγχος, οι πιεστικές εμπειρίες, η δομή της προσωπικότητας του ανθρώπου αλλά και διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η μολυσμένη ατμόσφαιρα από τα τοξικά αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες εκδήλωσης της ασθένειας.
Ωστόσο, κάθε μορφή καρκίνου εκδηλώνεται με ειδικά συμπτώματα και εξελίσσεται σε καθορισμένα στάδια. Παράδειγμα, ένα από τα συμπτώματα στον καρκίνου του στομάχου είναι η ξαφνική απώλεια βάρους, ή στον καρκίνο του στήθους οι διογκώσεις των μαστών σε συγκεκριμένα σημεία.
Η γέννηση και η εξάπλωση του καρκίνου είναι μια μακρόχρονη διαδικασία η οποία εξελίσσεται κυρίως σε τέσσερις φάσεις.
Η φάση πρόκλησης διαρκεί περίπου 20 χρόνια. Είναι το διάστημα κατά το οποίο ο άνθρωπος εκτίθεται σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα τα οποία είναι ικανά να ενισχύσουν την εκδήλωση της ασθένειας. Η φάση της πρόκλησης μπορεί να είναι πιο σύντομη χρονικά σε κάποιες μορφές καρκίνου όπως είναι οι γενετικοί όγκοι κατά την βρεφική ηλικία ή η λευχαιμία.
Στην διάρκεια της τοπικής φάσης παρατηρείται η εξέλιξη της δυσπλασίας σε καρκίνωμα το οποίο με την σειρά του θα καταλήξει σε διηθητικό καρκίνο.
Στη φάση διήθησης, τα κύτταρα έχουν πλέον επηρεαστεί από πολλά καρκινικά στοιχεία με αποτέλεσμα τόσο τον συνεχή και ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό τους όσο και την προσβολή των γειτονικών ιστών και των αγγείων του αίματος.
Τέλος, στη φάση της διασποράς, τα κύτταρα διηθούν όλο και περισσότερο τους ιστούς αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες μεταστάσεων στον ανθρώπινο οργανισμό.
Συνήθως, η διάγνωση μιας καρκινικής ασθένειας πέφτει σαν κεραυνός εν αιθρία στην ζωή του ανθρώπου αλλά και της οικογένειας του. Υπό αυτές τις συνθήκες είναι απολύτως ανθρώπινο να υπάρξουν έντονες ψυχικές αντιδράσεις από όλους, μα κυρίως από τον άνθρωπο που καλείται να διαχειριστεί τις συνέπειες της εκδήλωσης του καρκίνου.
Πιο συγκεκριμένα, όταν ο άνθρωπος πληροφορείται την διάγνωση της ασθένειας του βιώνει έντονο άγχος και ανησυχία που μπορούν να εκδηλωθούν με συγκεκριμένες σωματικές αντιδράσεις όπως είναι η ταχυκαρδία, η εφίδρωση, η ζαλάδα, η μυϊκή ένταση, οι κοιλιακοί πόνοι.
Παράλληλα οι ανησυχίες για το μέλλον, η αναζήτηση του κατάλληλου θεραπευτικού πλαισίου καθώς και οι προβληματισμοί για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας έρχονται να εντείνουν την ήδη βεβαρυμμένη ψυχολογία του.
Αφού ο ασθενής συνειδητοποιήσει την αντικειμενική διάσταση της πραγματικότητας εμφανίζει αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις όμοιες με εκείνες που παρατηρούμε σε καταστάσεις απώλειας με κυρίαρχες εκφράσεις τον φόβο του θανάτου και την άρνηση της ασθένειας.
Συνήθως, η πρώτη αντίδραση στην γνωστοποίηση της διάγνωσης του καρκίνου είναι η άρνηση της ύπαρξης της αρρώστιας. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις, ο ασθενής πιστεύει ότι η διάγνωση της κατάστασης του δεν είναι αντικειμενική με αποτέλεσμα να ελπίζει σε διόρθωση των ιατρικών απόψεων.
Καθώς όμως ο χρόνος κυλά, και η ασθένεια εξελίσσεται, η άρνηση οδηγεί σε ψυχικό πόνο ο οποίος με την σειρά του θα φέρει την απογοήτευση η οποία θα καταλήξει σε συναισθήματα έντονου θυμού. Ο θυμός θα ενισχύσει αισθήματα αδικίας και ενοχής τα οποία θα εκτονωθούν με τον προβληματισμό για το πώς συνέβαλλε στην εξέλιξη της ασθένειας και τι θα μπορούσε να έχει κάνει ώστε να αποτρέψει την αρνητική εξέλιξη της υγείας του.
Ο έντονος προβληματισμός και η αρνητική ψυχολογία είναι φυσικό να τονώσουν την ήδη καταθλιπτική διάθεση. Το στάδιο της καταθλιπτικής διάθεσης χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα κρίσιμο αφ ενός γιατί οι ψυχολογικές και οργανικές αντιδράσεις είναι έντονες και αφ έτερου γιατί αν συντρέχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις όπως είναι η κληρονομικότητα μιας διαταραχής της διάθεσης προσφέρεται ο πλέον κατάλληλος εγκλιτικός παράγοντας για την εκδήλωση των συμπτωμάτων της ψυχικής διαταραχής. Όμως, αν οι πιθανότητες κληρονομικότητας είναι ελάχιστες τότε, ξεπερνώντας αυτό το στάδιο, ο ασθενής αρχίζει να αποκτά μια πιο ρεαλιστική άποψη και αφού εξοικειωθεί με την νέα κατάσταση τότε οδηγείται στην προσαρμογή και την αποδοχή των νέων συνθηκών της ζωής του.
Μπορεί να φαίνεται και να είναι δύσκολη η μάχη με την επάρατη νόσο αλλά πολλές φορές έχουμε δει να συμβαίνουν μη αναμενόμενες εξελίξεις όπως κάποιοι να ξεπερνούν την ασθένεια τους και να είναι σε θέση να ζήσουν όπως πριν ή ακόμα καλύτερα.
Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι όταν κλονίζεται σημαντικά η οργανική μας υπόσταση αλλά καταφέρνουμε να επιβιώσουμε τότε, αναπτύσσουμε μια διαφορετική θεώρηση για το νόημα της ζωής. Το θέμα είναι ότι ως ανθρώπινα όντα διακρινόμαστε από πολλά στοιχεία εγωισμού με αποτέλεσμα να θεωρούμε δεδομένες πολλές καταστάσεις στην ζωή μας και κάπου ανάμεσα σε αυτές την ίδια την ζωή. Ερχόμενοι λοιπόν αντιμέτωποι με ιδιαίτερες δοκιμασίες θα αναθεωρήσουμε πολλές από τις στερεότυπες απόψεις που είχαμε μέχρι τότε περνώντας σε άλλα επίπεδα καθημερινότητας.
Ξαφνικά φαίνεται όλα να αλλάζουν και να αποκτούν την πρέπουσα σημασία στην λειτουργικότητα μας.
Μιλώντας με ανθρώπους που πάλεψαν και κατάφεραν να διαχειριστούν θέματα υγείας που οφείλονταν στην μάχη με τον καρκίνο παρατηρούμε ένα μεγαλείο ψυχής το οποίο αναδιαμορφώνει τις αξίες και τους σημαντικούς στόχους όλης της ανθρωπότητας.
Υπό αυτή την θεώρηση μπορεί να υποστηριχτεί η άποψη ότι η θετική ψυχολογία των ανθρώπων που υποφέρουν από καρκίνο ενισχύει την αντίσταση στην εξέλιξη της νόσου χωρίς να σημαίνει ότι είναι ικανή να αναιρέσει την πρόοδο της ασθένειας.
Και αν σκεφτούμε ότι η εξάπλωση της νόσου επηρεάζεται αρκετά από τους ψυχολογικούς παράγοντες τότε δεν χωρά αμφιβολία ότι η αισιοδοξία αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των ασθενών.
Και ίσως η επαφή με μια τόσο δύσκολη σωματική κατάσταση να είναι εκείνη που καθιστά τους ανθρώπους περισσότερο δυνατούς και αντικειμενικούς στην ζωή. Γιατί είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλοι έχουμε σκεφτεί πως δεν υπάρχει περίπτωση να μας αγγίξουν τόσο δύσκολες καταστάσεις και, όταν τελικά συμβούν τότε εκτιμούμε όπως θα έπρεπε τα μοναδικά που μας προσφέρονται απλόχερα τα οποία θεωρούσαμε δεδομένα. Και πολλές φορές θα αναρωτηθούμε αν χρειάζεται να ζήσουμε δύσκολα για να δούμε με άλλη οπτική όσα φαίνονται μονότονα στην ζωή μας.
Βέβαια, υπάρχει και η άλλη πλευρά της πραγματικότητας. Άνθρωποι που νοσούν από σοβαρές μορφές καρκίνου οι οποίοι βλέπουν να τους εγκαταλείπουν οι δυνάμεις τους και φυσιολογικά δεν δείχνουν καμία διάθεση να αντιμετωπίσουν όσα συμβαίνουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι άνθρωποι αφήνουν την εξέλιξη της ασθένειας να συμβεί χωρίς να αγωνιστούν για την αντιμετώπιση της. Τονίζουμε ότι υπάρχουν μορφές καρκίνου οι οποίες επιδρούν αρνητικά στην διάθεση των ασθενών, με συνέπεια οι άνθρωποι να καταβάλλονται ψυχολογικά.
Και δεν είναι μόνο οι νοσούντες που καλούνται να αντιμετωπίσουν την ασθένεια τους, οι οικογένειες αυτών πλήττονται εξίσου από την διάγνωση της σοβαρής ασθένειας. Σαφώς, το σοκ είναι μεγάλο για τον ίδιο τον ασθενή αλλά τα μέλη της οικογένειας κλονίζονται αναλόγως. Βέβαια, θα λέγαμε ότι είναι σε πλεονεκτική θέση γιατί συγκριτικά με τους ασθενείς δεν βλέπουν να απειλείται η ζωή τους αλλά οι ψυχολογικές επιδράσεις είναι το ίδιο και πολλές φορές πιο σοβαρές για εκείνους.
Έχει παρατηρηθεί ότι ο κύκλος του καρκινοπαθούς βιώνει κατά κάποιο τρόπο την ασθένεια με παρόμοιες διαστάσεις. Δηλαδή, θα σημειώσουν ψυχολογικές αντιδράσεις οι οποίες θα εκφράζονται με έντονα και αντιφατικά συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, η ανασφάλεια, η ανησυχία για το μέλλον, η αρνητική διάθεση. Επίσης, είναι πιθανό να εκδηλώνονται συγκεκριμένες εκφράσεις ως τρόποι άμυνας και προσπάθειας αποδοχής των νέων δεδομένων. Άρα θα δούμε συμπεριφορές οι οποίες θα περιέχουν στοιχεία άρνησης και αμφισβήτησης των καταστάσεων, έντονο εκνευρισμό και επιθετικές τάσεις αλλά και επιθυμίες απομόνωσης και απομάκρυνσης από το νοσηρό περιβάλλον.
Οποίες και αν είναι οι αντιδράσεις από τον ασθενή ή το περιβάλλον του, χρειάζεται να αξιολογούνται με επιείκεια και κατανόηση. Ας είμαστε ρεαλιστές, δεν είναι λίγο ότι συμβαίνει στην ζωή τους. Για αυτό είναι απαραίτητη η ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη όλων.
Αφ ενός, ο ασθενής χρειάζεται να νοσηλεύεται στο κατάλληλο θεραπευτήριο το οποίο θα παρέχει όσα απαιτούνται για την ποιοτική διαβίωση του αφ ετέρου, είναι σημαντικό τόσο για τον ασθενή όσο και για την οικογένεια του να υποστηρίζονται ψυχολογικά.
Γιατί όλοι έχουν δικαίωμα στην αξιοπρεπή ζωή πόσο μάλλον εκείνοι που χωρίς να το θέλουν βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν δύσκολο αλλά όχι ανίκητο αγώνα!
Βασιλική Γ. Βενέτη, Post MA
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Επιστημονική Υπεύθυνη ΔΔΕΕΨΥ® Ελλάδα
Υπεύθυνη Διεύθυνσης Veneti CPT Services LTD, Κύπρος
