Οι Διαταραχές της Προσωπικότητας

Οι διαταραχές προσωπικότητας αφορούν το σύνολο εκείνων των εσωτερικών χαρακτηριστικών του ατόμου που αποκλίνουν σημαντικά από τη μέση φυσιολογική συμπεριφορά που έχει οριστεί από τον εκάστοτε πολιτισμό. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από κάποια διαταραχή της προσωπικότητας εμφανίζουν δυσλειτουργικότητα τουλάχιστον σε δύο από τους τομείς της σκέψης, του συναισθήματος, των παρορμήσεων και των διαπροσωπικών σχέσεων ενώ, πιστεύουν ότι δεν πάσχουν από κάποια ψυχική ασθένεια. Οι διαταραχές της προσωπικότητας είναι αποτέλεσμα τραυματικών εμπειριών, κληρονομικότητας, ατυχημάτων και προτύπων που υιοθετήθηκαν κυρίως στην περίοδο της εφηβείας. Σχεδόν πάντα συναντάτε συνοσυρότητα με άλλη ψυχική διαταραχή όπως είναι το άγχος, η κατάθλιψη, η εξάρτηση από ουσίες.

Σύμφωνα με το DSM-IV-TR, οι διαταραχές της προσωπικότητας διαχωρίζονται σε τρεις βασικές ομάδες.

Πιο συγκεκριμένα, στην ομάδα Α θα συναντήσουμε τους εκκεντρικούς ανθρώπους ή σύμφωνα με την ψυχιατρική ορολογία την παρανοειδή, την σχιζοειδή και την σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας

Στην παρανοειδή διαταραχή της προσωπικότητας, οι άνθρωποι διακρίνονται από έλλειψη εμπιστοσύνης και καχυποψία ενώ, πολύ συχνά ανακαλύπτουν κακοπροαίρετα κίνητρα στις κινήσεις των άλλων ανθρώπων.

Στην σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας, τα άτομα αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές και δυσκολεύονται στην συναισθηματική έκφραση τους.

Στη σχιζοτυπική διαταραχή της προσωπικότητας, οι πάσχοντες υιοθετούν εκκεντρική συμπεριφορά, εκφράζουν δυσφορία στις συναισθηματικές σχέσεις και προχωρούν σε γνωστικές διαστρεβλώσεις που αφορούν την εξωτερική πραγματικότητα.

Στην ομάδα Β περιλαμβάνονται οι δραματικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές ή διαφορετικά η οριακή-μεταιχμιακή, η ιστριονική, η ναρκισσιστική και η αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

Πιο αναλυτικά στην οριακή-μεταχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας, υπάρχουν έντονα χαρακτηριστικά παρορμητικότητας και αστάθειας τόσο στην εξέλιξη των διαπροσωπικών σχέσεων και στην έκφραση του συναισθήματος όσο και στην εικόνα του εαυτού.

Στην ιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας, οι άνθρωποι διακρίνονται από υπερβολική και πολλές φορές μη ισορροπημένη έκφραση του συναισθήματος ενώ, σχεδόν πάντα αναζητούν την προσοχή των άλλων επιστρατεύοντας την εξωτερική τους εμφάνιση με κύριο στόχο την ερωτική αποπλάνηση.

Στην ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας, επικρατεί υπερβολικά θετική εικόνα για τον εαυτό, λατρεία του εγώ, υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων, ανάγκη για προσοχή και θαυμασμό από το περιβάλλον και απουσία συναισθηματικής έκφρασης.

Στην αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας, οι νοσούντες προχωρούν σε επικίνδυνες και προκλητικές συμπεριφορές οι οποίες αποσκοπούν στην συνειδητή πρόκληση βλάβης προς τρίτους με έντονα τα στοιχεία του φθόνου, της κακίας και της ζήλιας

Τέλος στην ομάδα Γ γίνεται λόγος για την αποφευκτική, την εξαρτηρική, την ιδεοψυχαναγκαστική και την μη καθορισμένη αλλιώς διαταραχή της προσωπικότητας ή πιο απλά για τους ιδιαιτέρως φοβισμένους ανθρώπους με αγχώδη συναισθήματα

Αναλυτικά, στην αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας σημειώνεται η αποφυγή των κοινωνικών καταστάσεων που πολύ συχνά οδηγεί σε απομόνωση και η αδυναμία διαχείρισης της κρητικής των άλλων με αποτέλεσμα την εμφάνιση αισθημάτων ανεπάρκειας και αναξιότητας.

Στην εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας, οι άνθρωποι συνηθίζουν να προσκολλώνται και να υποτάσσονται στους άλλους για να αποβούν λειτουργικοί στην καθημερινότητα τους.

Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, διακρίνεται η ανάγκη για συνεχόμενο έλεγχο του εαυτού ή των καταστάσεων, η τελειοθηρία, η τάξη, η επιμέλεια και οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις που συνήθως απαντώνται από συγκεκριμένες στερεότυπες συμπεριφορές

Τέλος, στη μη καθοριζόμενη αλλιώς διαταραχή της προσωπικότητας, η κλινική εικόνα δεν μπορεί να σκιαγραφηθεί από τα συμπτώματα διάγνωσης των αναφερθέντων διαταραχών προσωπικότητας ή παρατηρείται ένα σύνολο συμπτωμάτων τα οποία όμως δεν είναι αρκετά για να οδηγήσουν σε διάγνωση.

Η Θεραπεία των Διαταραχών Προσωπικότητας

Η θεραπεία των διαταραχών της προσωπικότητας είναι αρκετά δύσκολη και μεγάλη σε διάρκεια, τουλάχιστον δύο χρόνια, γιατί τα συμπτώματα των διαταραχών αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου.

Το πρώτο λοιπόν μέλημα του θεραπευτή είναι να δώσει αρκετό χρόνο στον θεραπευόμενο για να νιώσει ασφαλής ώστε να τον εμπιστευτεί. Ο θεραπευτής στηριζόμενος στη θεωρία σχημάτων του Young, δεν εστιάζει μόνο στο εδώ και τώρα αλλά σκαλίζει το παρελθόν του θεραπευόμενου στοχεύοντας στον εντοπισμό των εμπειριών που οδήγησαν στην διαμόρφωση των γνωσιακών σχημάτων και στην τροποποίηση αυτών. Παράλληλα, ο θεραπευτής εφαρμόζοντας τις κατάλληλες συμπεριφορικές τεχνικές θα εκπαιδεύσει τον θεραπευόμενο στον έλεγχο των παρορμήσεων, στη διαχείριση των συναισθημάτων και στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων.

Το "Διεπιστημονικό Δίκτυο Εξειδίκευσης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας" παρέχει  "Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στην Θεραπεία των Διαταραχών της Προσωπικότητας".

Πατώντας τον ακόλουθο σύνδεσμο, μπορείτε να δείτε το βίντεο του Προγράμματος Εξειδίκευσης όπως παρουσιάστηκε στην εκδήλωση του ΔΔΕΕΨΥ στις 28 Σεπτεμβρίου 2012 στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων.

Από τον Ιανουάριο του 2013, τόσο το ΔΔΕΕΨΥ όσο και τα Προγράμματα Κατάρτισης που προσφέρει στην Επιστημονική Κοινότητα της Ψυχικής Υγείας, έχουν αναδιαμορφωθεί ακολουθώντας την αναθεωρημένη έκδοση του DSM-5.

Περισσότερες πληροφορίες για το Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στη Θεραπεία των Διαταραχών της Προσωπικότητας σύμφωνα με το DSM-5 μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του ΔΔΕΕΨΥ. 

Βασιλική Γ. Βενέτη, Post MA

Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Επιστημονική Υπεύθυνη ΔΔΕΕΨΥ-Ελλάδα
Υπεύθυνη Διεύθυνσης Veneti Counseling, Psychotherapeutic and Training Services Ltd-Κύπρος