Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο ψυχοθεραπείας, ο αρνητικός τρόπος σκέψης επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση μας αλλά και το αντίστροφο. Κατά συνέπεια, όταν σκεφτόμαστε και νιώθουμε δυσάρεστα, δεν μπορούμε να επεξεργαστούμε ορθά και αντικειμενικά τόσο τις πληροφορίες όσο και τις καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω με αποτέλεσμα να υιοθετούμε τα λεγόμενα γνωσιακά λάθη στον τρόπο σκέψης μας.
Τα γνωσιακά λάθη έχουν αρκετές ομοιότητες. Η πιο σημαντική είναι ότι σε κάθε ένα από τα αυτά παρατηρείται έντονα το στοιχείο του αρνητισμού. Δύσκολα μπορούμε να τα διακρίνουμε αλλά αν καταφέρουμε και εξοικειωθούμε με τα γνωσιακά λάθη τότε είμαστε σε θέση να τα αναγνωρίσουμε και στη καλύτερη των περιπτώσεων να αντικαταστήσουμε το αρνητικό στοιχείο που περιέχουν με περισσότερο θετικό.
Τα γνωσιακά λάθη είναι:
Διπολική σκέψη.
Στη διπολική σκέψη, αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση σαν να έχει δύο πόλους, πχ άσπρο ή μαύρο, όλα ή τίποτα. Μπορεί δηλαδή να σκεφτούμε ότι: «Αν δεν παραδώσω την έρευνα εγκαίρως, σημαίνει ότι δεν είμαι καλός στη δουλειά μου!»
Υπεργενίκευση.
Ένα μεμονωμένο αρνητικό γεγονός ερμηνεύεται σαν μια ατελείωτη αλυσίδα πολλών αρνητικών γεγονότων. Συνήθως στην υπεργενίκευση χρησιμοποιούμε τις λέξεις πάντοτε, ποτέ όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο γεγονός. πχ Πάντα σε εμένα θα συμβαίνει. Τι άτυχη που είμαι!
Νοητικό φίλτρο.
Στο νοητικό φίλτρο, από μια συγκεκριμένη κατάσταση ή γεγονός, ξεχωρίζουμε μια μεμονωμένη αρνητική εμπειρία και επικεντρωνόμαστε σε αυτή. Δηλαδή μπορεί να είχαμε μια πολύ καλή παρουσίαση με θετικά σχόλια, αλλά εμείς επικεντρωνόμαστε μόνο σε όσα αρνητικά ακούσαμε και σκεφτόμαστε τα αρνητικά σχόλια για ημέρες.
Παραγνώριση θετικών.
Ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν θετικά σημεία σε μια κατάσταση, αγνοούμε την ύπαρξη τους λέγοντας ότι αυτά δεν είναι σημαντικά π.χ. Μπορεί να άκουσα θετικά σχόλια για την παρουσίαση μου αλλά δεν με βοηθούν στη πρόοδο μου!
Αυθαίρετα συμπεράσματα.
Οδηγούμαστε σε αρνητικά συμπεράσματα χωρίς να ευσταθούν. Τα αυθαίρετα συμπεράσματα διαχωρίζονται στο Διάβασμα της Σκέψης και στη Πρόβλεψη Μέλλοντος.
«Διάβασμα» της σκέψης των άλλων
Συμπεραίνουμε ότι κάποιος δεν μας συμπαθεί πχ Αισθάνομαι ότι δεν με συμπαθεί από τον τρόπο που με κοιτά.
Πρόβλεψη του μέλλοντος.
Σκεφτόμαστε ότι οι καταστάσεις που μας απασχολούν θα εξελιχθούν αρνητικά πχ Δεν θα παραδώσω την έρευνα εγκαίρως.
Μεγαλοποίηση ή ελαχιστοποίηση.
Μεγαλοποιούμε τη σπουδαιότητα των προβλημάτων και μειώνουμε τη σημασία των θετικών εμπειριών ή γεγονότων. Π.χ. Στην παρουσίαση υπήρχαν θετικά σχόλια αλλά τα αρνητικά σίγουρα ήταν περισσότερα.
Συναισθηματική συλλογιστική.
Στη συναισθηματική συλλογιστική, επειδή νιώθουμε αρνητικά, πιστεύουμε ότι τα συναισθήματα μας εκφράζουν την πραγματικότητα ή τη προσωπικότητα μας πχ Νιώθω αποτυχημένη. Πράγματι πρέπει να είμαι πολύ αποτυχημένη.
Πρέπει.
Χρησιμοποιούμε συχνά τις λέξεις πρέπει και δεν πρέπει όταν μιλούμε για τον εαυτό μας με αποτέλεσμα να νιώθουμε ενοχή και απογοήτευση. πχ. Δεν θα έπρεπε να είχα κάνει τόσα πολλά λάθη στη παρουσίαση.
Επίσης χρησιμοποιούμε τις λέξεις πρέπει και δεν πρέπει όταν αναφερόμαστε σε άλλους ανθρώπους. Σε αυτή τη περίπτωση, καταλήγουμε σε συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης για εκείνους. Πχ. Δεν θα έπρεπε να είναι τόσο εχθρικός και πεισματάρης.
Λανθασμένος χαρακτηρισμός.
Χαρακτηρίζουμε αρνητικά τον εαυτό μας στηριζόμενοι σε ένα αρνητικό γεγονός ή στοιχείο. Π.χ. αντί να πούμε έκανα ένα λάθος λέμε είμαι αποτυχημένος
Προσωποποίηση.
Στη προσωποποίηση, θεωρούμε τον εαυτό μας αποκλειστικά ένοχο για την έκβαση μιας αρνητικής κατάστασης. Συνήθως η προσωποποίηση καταλήγει σε αισθήματα ενοχής, ντροπής και ανεπάρκειας πχ Αν δεν προλάβω να παραδώσω την ερεύνα, θα σκεφτώ: Είμαι πολύ κακιά εργαζόμενη
Εκτόξευση κατηγοριών.
Όταν κατηγορούμε τους άλλους για τα προβλήματα μας και παραβλέπουμε ότι μπορεί να συμβάλουμε στη δημιουργία αυτών πχ Δεν προλάβαμε να παραδώσουμε εγκαίρως την έρευνα αφού οι συνεργάτες μου δεν δούλεψαν όσο χρειαζόταν.
Ετικετοποίηση.
Οι απόλυτες και γενικές ετικέτες που βάζουμε στον εαυτό ή στους άλλους, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι οι ενδείξεις μπορεί λογικά να οδηγούν σε λιγότερα καταστροφικά συμπεράσματα. πχ Είμαι άχρηστη στη δουλειά μου
Βασιλική Βενέτη, Μ.Α.
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Τα γνωσιακά λάθη έχουν αρκετές ομοιότητες. Η πιο σημαντική είναι ότι σε κάθε ένα από τα αυτά παρατηρείται έντονα το στοιχείο του αρνητισμού. Δύσκολα μπορούμε να τα διακρίνουμε αλλά αν καταφέρουμε και εξοικειωθούμε με τα γνωσιακά λάθη τότε είμαστε σε θέση να τα αναγνωρίσουμε και στη καλύτερη των περιπτώσεων να αντικαταστήσουμε το αρνητικό στοιχείο που περιέχουν με περισσότερο θετικό.
Τα γνωσιακά λάθη είναι:
Διπολική σκέψη.
Στη διπολική σκέψη, αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση σαν να έχει δύο πόλους, πχ άσπρο ή μαύρο, όλα ή τίποτα. Μπορεί δηλαδή να σκεφτούμε ότι: «Αν δεν παραδώσω την έρευνα εγκαίρως, σημαίνει ότι δεν είμαι καλός στη δουλειά μου!»
Υπεργενίκευση.
Ένα μεμονωμένο αρνητικό γεγονός ερμηνεύεται σαν μια ατελείωτη αλυσίδα πολλών αρνητικών γεγονότων. Συνήθως στην υπεργενίκευση χρησιμοποιούμε τις λέξεις πάντοτε, ποτέ όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο γεγονός. πχ Πάντα σε εμένα θα συμβαίνει. Τι άτυχη που είμαι!
Νοητικό φίλτρο.
Στο νοητικό φίλτρο, από μια συγκεκριμένη κατάσταση ή γεγονός, ξεχωρίζουμε μια μεμονωμένη αρνητική εμπειρία και επικεντρωνόμαστε σε αυτή. Δηλαδή μπορεί να είχαμε μια πολύ καλή παρουσίαση με θετικά σχόλια, αλλά εμείς επικεντρωνόμαστε μόνο σε όσα αρνητικά ακούσαμε και σκεφτόμαστε τα αρνητικά σχόλια για ημέρες.
Παραγνώριση θετικών.
Ενώ γνωρίζουμε ότι υπάρχουν θετικά σημεία σε μια κατάσταση, αγνοούμε την ύπαρξη τους λέγοντας ότι αυτά δεν είναι σημαντικά π.χ. Μπορεί να άκουσα θετικά σχόλια για την παρουσίαση μου αλλά δεν με βοηθούν στη πρόοδο μου!
Αυθαίρετα συμπεράσματα.
Οδηγούμαστε σε αρνητικά συμπεράσματα χωρίς να ευσταθούν. Τα αυθαίρετα συμπεράσματα διαχωρίζονται στο Διάβασμα της Σκέψης και στη Πρόβλεψη Μέλλοντος.
«Διάβασμα» της σκέψης των άλλων
Συμπεραίνουμε ότι κάποιος δεν μας συμπαθεί πχ Αισθάνομαι ότι δεν με συμπαθεί από τον τρόπο που με κοιτά.
Πρόβλεψη του μέλλοντος.
Σκεφτόμαστε ότι οι καταστάσεις που μας απασχολούν θα εξελιχθούν αρνητικά πχ Δεν θα παραδώσω την έρευνα εγκαίρως.
Μεγαλοποίηση ή ελαχιστοποίηση.
Μεγαλοποιούμε τη σπουδαιότητα των προβλημάτων και μειώνουμε τη σημασία των θετικών εμπειριών ή γεγονότων. Π.χ. Στην παρουσίαση υπήρχαν θετικά σχόλια αλλά τα αρνητικά σίγουρα ήταν περισσότερα.
Συναισθηματική συλλογιστική.
Στη συναισθηματική συλλογιστική, επειδή νιώθουμε αρνητικά, πιστεύουμε ότι τα συναισθήματα μας εκφράζουν την πραγματικότητα ή τη προσωπικότητα μας πχ Νιώθω αποτυχημένη. Πράγματι πρέπει να είμαι πολύ αποτυχημένη.
Πρέπει.
Χρησιμοποιούμε συχνά τις λέξεις πρέπει και δεν πρέπει όταν μιλούμε για τον εαυτό μας με αποτέλεσμα να νιώθουμε ενοχή και απογοήτευση. πχ. Δεν θα έπρεπε να είχα κάνει τόσα πολλά λάθη στη παρουσίαση.
Επίσης χρησιμοποιούμε τις λέξεις πρέπει και δεν πρέπει όταν αναφερόμαστε σε άλλους ανθρώπους. Σε αυτή τη περίπτωση, καταλήγουμε σε συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης για εκείνους. Πχ. Δεν θα έπρεπε να είναι τόσο εχθρικός και πεισματάρης.
Λανθασμένος χαρακτηρισμός.
Χαρακτηρίζουμε αρνητικά τον εαυτό μας στηριζόμενοι σε ένα αρνητικό γεγονός ή στοιχείο. Π.χ. αντί να πούμε έκανα ένα λάθος λέμε είμαι αποτυχημένος
Προσωποποίηση.
Στη προσωποποίηση, θεωρούμε τον εαυτό μας αποκλειστικά ένοχο για την έκβαση μιας αρνητικής κατάστασης. Συνήθως η προσωποποίηση καταλήγει σε αισθήματα ενοχής, ντροπής και ανεπάρκειας πχ Αν δεν προλάβω να παραδώσω την ερεύνα, θα σκεφτώ: Είμαι πολύ κακιά εργαζόμενη
Εκτόξευση κατηγοριών.
Όταν κατηγορούμε τους άλλους για τα προβλήματα μας και παραβλέπουμε ότι μπορεί να συμβάλουμε στη δημιουργία αυτών πχ Δεν προλάβαμε να παραδώσουμε εγκαίρως την έρευνα αφού οι συνεργάτες μου δεν δούλεψαν όσο χρειαζόταν.
Ετικετοποίηση.
Οι απόλυτες και γενικές ετικέτες που βάζουμε στον εαυτό ή στους άλλους, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι οι ενδείξεις μπορεί λογικά να οδηγούν σε λιγότερα καταστροφικά συμπεράσματα. πχ Είμαι άχρηστη στη δουλειά μου
Βασιλική Βενέτη, Μ.Α.
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου