Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις Του Χρόνιου Πόνου

Ο Χρόνιος Πόνος
Ως χρόνιο πόνο μπορούμε να ορίσουμε τον πόνο που διαρκεί 3 μήνες ή περισσότερο και αλλάζει την ποιότητα ζωής του ασθενή. Ο χρόνιος πόνος συνήθως έχει συνεχή διάρκεια ή εμφανίζεται κάποιες στιγμές για να θυμίσει στον ασθενή ότι αποτελεί μέρος της ζωής του και τον εγκαταλείπει μέχρι την επόμενη φορά που θα τον επισκεφθεί.
Ο χρόνιος πόνος είναι μια δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία που αναπτύσσεται μετά από κάποια επέμβαση ή ασθένεια. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η εμφάνιση του σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οφείλεται σε ψυχοσωματικούς παράγοντες. Μπορεί να υπάρξει σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος ανάλογα με την αιτία εμφάνισης και η ένταση του κυμαίνεται από το ελάχιστο ως το έντονο και ανυπόφορο αίσθημα πόνου.
Ο καθένας μπορεί να υποφέρει από χρόνιο πόνο, αλλά κυρίως συναντάτε σε ηλικιακά μεγάλους ανθρώπους ως συνέπεια συνοσυρότητας άλλων χρόνιων ασθενειών όπως ο διαβήτης ή η χρόνια οστεοαρθρίτιδα.

Οι Αιτίες του Χρόνιου Πόνου
Οι αιτίες εμφάνισης του χρόνιου πόνου δεν είναι ξεκάθαρες. Παρ’ όλα αυτά, έχει παρατηρηθεί ότι ο πονοκέφαλος, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η αρθρίτιδα και ο πόνος φάντασμα μέλους είναι ορισμένες ασθένειες που ενισχύουν την εμφάνιση του.
Επίσης συχνά συναντάμε το ενδεχόμενο ο χρόνιος πόνος να είναι αποτέλεσμα ψυχολογικών ασθενειών όπως του άγχους, της κατάθλιψης ή κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής αλλά και ψυχολογικών αιτιών όπως της στεναχώριας, της συναισθηματικής πίεσης ή έντασης, των διαπροσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων.
Ακόμη ένας σημαντικός παράγοντας ενίσχυσης του χρόνιου πόνου είναι το κάπνισμα αφού η νικοτίνη μειώνει την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής αφήνοντας τον πόνο αγιάτρευτο.
Τέλος, έρευνες έχουν αποδείξει ότι ο τρόπος ζωής και ιδιαίτερα το διατροφικό πρόγραμμα, καθώς και η έλλειψη άσκησης, η χρήση τοξικών ουσιών ή αλκοόλ, η συστηματική υπερδραστηριότητα, το ιστορικό σωματικής, σεξουαλικής ή συναισθηματικής κακοποίησης συμβάλουν και ενισχύουν την εμφάνιση του χρόνιου πόνου.

Η Εκδήλωση της Καταθλιπτικής Διαταραχής
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το άτομο υποφέρει από χρόνιο πόνο και ο χρόνιος πόνος με την σειρά του οδηγεί το άτομο σε μείωση της λειτουργικότητας του. Ο ασθενής παρουσιάζει μειωμένη όρεξη η οποία καταλήγει σε αδυναμία και έλλειψη δραστηριοποίησης. Επιθυμεί να κοιμάται κατά την διάρκεια της ημέρας επειδή ο πόνος εμποδίζει την φυσιολογική διαδικασία του ύπνου τις βραδινές ώρες με αποτέλεσμα να απομονώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον εξαιτίας της αυξημένης ανάγκης για ξεκούραση. Ενώ, το μυϊκό σύστημα επιβαρύνεται πολλαπλασιάζοντας τις πιθανότητες να εμφανιστούν μολύνσεις ή ασθένειες στον οργανισμό του.
Όμως το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι ο ασθενής εμφανίζει συμπτώματα καταθλιπτικής διαταραχής εξαιτίας της χρόνιας διάρκειας του πόνου.
Σύμφωνα με το DSM-IV-TR, για να μπορέσουμε να συσχετίσουμε τον χρόνιο πόνο με την εμφάνιση κατάθλιψης, ο ασθενής οφείλει να πληροί τα ακόλουθα κριτήρια διάγνωσης για τουλάχιστον δύο εβδομάδες και να αναφέρει οπωσδήποτε αλλαγή στην ποιότητα ζωής του. Πιο συγκεκριμένα, ο ασθενής μετά την εμφάνιση του χρόνιου πόνου αισθάνεται θλίψη, αδυναμία, κενό, εμφανίζει έλλειψη ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης, δεν έχει όρεξη να φάει και να κοιμηθεί, πιστεύει ότι δεν θα καταφέρει να αντιμετωπίσει τον πόνο του, νιώθει κουρασμένος, αδυνατεί να σκεφθεί, δεν συγκεντρώνεται και ίσως να σκέφτεται τον θάνατο ως λύτρωση από τον βασανιστικό και ανυπόφορο πόνο.
Κατά συνέπεια, ο ασθενής νιώθει φόβο για το μέλλον του και είναι συναισθηματικά επηρεασμένος εξαιτίας της ανικανότητας του να ελέγξει την ένταση και την διάρκεια του πόνου, γεγονός που οδηγεί σε μειωμένη πνευματική, σωματική, κοινωνική δραστηριότητα και ποιότητα ζωής. Σκέψεις και συναισθήματα που επηρεάζουν την λειτουργικότητα του και είναι ικανά να τον βοηθήσουν ώστε να μην επιθυμεί να ακολουθήσει το καθημερινό του πρόγραμμα όπως να πάει στην δουλειά, στο σχολείο, σε συγκεντρώσεις φίλων ή να συμμετάσχει σε ευχάριστες δραστηριότητες.
Και είναι ανθρώπινο να αισθάνεται κατά αυτό τον τρόπο γιατί η χρονιότητα του πόνου επηρεάζει αρνητικά την διάθεση, μειώνει την ποιότητα ζωής, αφαιρεί την ικανότητα ελέγχου των καθημερινών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, αλλοιώνει την πνευματική και σωματική λειτουργία του, ενισχύει τον ασθενή να παρουσιάσει μειωμένη αυτό-εκτίμηση, σύγχυση για την πορεία της κοινωνικής ζωής και θυμό για την επιδείνωση της υγείας του.

Η Αγχώδης Διαταραχή εξαιτίας του Χρόνιου Πόνου
Αντίθετα με την εμφάνιση της καταθλιπτικής διαταραχής και σύμφωνα με το DSM-IV-TR, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ο πάσχων από χρόνιο πόνο νιώθει ανησυχία ή αυξημένο άγχος τις περισσότερες ημέρες μιας περιόδου τουλάχιστον 6 μηνών και αδυνατεί να ελέγξει την συγκεκριμένη ανησυχία.
Το αίσθημα άγχους και η ανησυχία που νιώθει συνδέονται με τρία ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα όπως νευρικότητα, εύκολη κόπωση, δυσκολία στην συγκέντρωση, ευεριθιστότητα, μυϊκή τάση, διαταραχή στην ποιότητα ή την διατήρηση του ύπνου. Το άγχος, η ανησυχία ή τα σωματικά συμπτώματα επηρεάζουν την λειτουργικότητα του ασθενή με αποτέλεσμα να εμφανίζει έκπτωση στις κοινωνικές, επαγγελματικές και διαπροσωπικές περιοχές της καθημερινότητας του.
Σε αυτή την περίπτωση, ο ασθενής υποφέρει από αγχώδη διαταραχή η οποία εκδηλώθηκε εξαιτίας του χρόνιου πόνου.
Πέρα από τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV-TR, ερευνητές έχουν συμπεράνει ότι πολλοί πάσχοντες από χρόνιο πόνο αναφέρουν άγχος που εστιάζεται κυρίως στην αδυναμία τους να ελέγξουν την ένταση του πόνου και ιδιαίτερα στην ανικανότητα τους να προβλέψουν μια επόμενη κρίση πόνου.
Συμπερασματικά υποστηρίζουμε ότι ο χρόνιος πόνος ευθύνεται τόσο για την πυροδότηση της καταθλιπτικής όσο και της αγχώδους διαταραχής. Βέβαια, πριν προχωρήσουμε στην διάγνωση μιας εκ των δύο διαταραχών οφείλουμε να λάβουμε υπόψη της την ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού ψυχικής διαταραχής. Σε περίπτωση ύπαρξης ιστορικού ψυχικής διαταραχής, έχει αποδειχτεί ότι ανεξάρτητα από το είδος της διαταραχής παρουσιάζεται αύξηση των συμπτωμάτων ή εκδήλωση της διαταραχής σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση του χρόνιου πόνου. Και αν τα συμπτώματα του χρόνιου πόνου υποχωρήσουν, τότε παρατηρείται μείωση των συμπτωμάτων της συγκεκριμένης ψυχικής διαταραχής.

Η Θεραπεία των Ψυχολογικών Συμπτωμάτων του Χρόνιου Πόνου
Τα σωματικά συμπτώματα του χρόνιου πόνου αντιμετωπίζονται με φαρμακευτική αγωγή ενώ, τα ψυχολογικά συμπτώματα εξασθενούν με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη και θεραπεία.
O θεράπων ιατρός θα προτείνει ΄τα κατάλληλα φάρμακα που θα βοηθήσουν τον ασθενή να μειώσει τα σωματικά συμπτώματα του πόνου. Ενώ, ο ψυχολόγος ή ο ειδικός θεραπευτής έχει ως στόχο να βοηθήσει τον ασθενή να εξοικειωθεί και να αποδεχτεί τον χρόνιο πόνο ώστε να αυξήσει τα επίπεδα διάθεσης του.
Το γνωσιακό- συμπεριφορικό μοντέλο ψυχοθεραπείας είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου γιατί βοηθά άμεσα τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν τα συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα που εκπίπτουν από τον πόνο.
Κεντρική ιδέα του γνωσιακού- συμπεριφορικού μοντέλου ψυχοθεραπείας είναι ότι ο τρόπος σκέψης μας επηρεάζει τα συναισθήματα και διαμορφώνει την συμπεριφορά μας. Κατά συνέπεια, ο αρνητικός τρόπος σκέψης ευθύνεται για τα αρνητικά συναισθήματα και τις προβληματικές συμπεριφορές μας. Για παράδειγμα, ο ασθενής που υποφέρει από χρόνιο πόνο σκέφτεται ότι ποτέ δεν θα καταφέρει να απαλλαγεί από τον πόνο. Στεναχωριέται που δεν μπορεί να τον αντιμετωπίσει και νιώθει ανήμπορος παραμένοντας στο σπίτι του μέχρι να μειωθεί ο πόνος.
Το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο ψυχοθεραπείας βοηθά τους ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιο πόνο να εντοπίσουν και να αλλάξουν τις αρνητικές πεποιθήσεις και ιδέες που έχουν για τον ευατό τους και την εξέλιξη του χρόνιου πόνου.
Πιο συγκεκριμένα, ο θεραπευτής με την χρήση των κατάλληλων τεχνικών βοηθά τους ασθενείς να υιοθετήσουν νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς που θα τους ενισχύσουν να σταθούν θετικά απέναντι στον χρόνιο πόνο.
Μια από τις τεχνικές που εφαρμόζονται στα πλαίσια του συγκεκριμένου ψυχοθεραπευτικού μοντέλου είναι η βιοανάδραση. Κατά την χρήση της, ο ασθενής μαθαίνει να χαλαρώνει σε στιγμές έντονου πόνου παρακολουθώντας στην οθόνη του υπολογιστή, τα σωματικά συμπτώματα που προκαλούνται από τον πόνο.
Με την τεχνική της καθοδηγούμενης φαντασίας, αρχικά ο θεραπευτής κατευθύνει τον ασθενή να φανταστεί ασφαλείς και ήρεμες καταστάσεις που θα τον βοηθήσουν να αποσπάσει την σκέψη του από τον πόνο την στιγμή της κρίσης. Αργότερα, ο ασθενής σε συνεργασία με τον θεραπευτή μαθαίνει να εφαρμόζει την συγκεκριμένη τεχνική μόνος του σε στιγμές έντονου πόνου.
Επίσης, ο θεραπευτής εντοπίζει τις στρεσογόνες πηγές που ενισχύουν τον πόνο και αυξάνουν τις αρνητικές ιδέες του ασθενούς και συνεργατικά προχωρούν στην εξασθένιση τους. Στη συνέχεια, ο θεραπευτής επιβραβεύει τις θετικές και αποτελεσματικές συμπεριφορές του ασθενή, εμπλουτίζει το καθημερινό πρόγραμμα του με ευχάριστες δραστηριότητες, επικοινωνεί αποτελεσματικά με τον ασθενή και εστιάζεται στην θετική έκβαση και την διερεύνηση επιπλέον μεθόδων που θα βοηθήσουν τον ασθενή να ελέγξει και να μειώσει τον πόνο του γενικότερα.
Όμως οφείλει και ο ασθενής να δράσει αποφασιστικά αλλάζοντας τον τρόπο ζωής του, αυξάνοντας τα καθημερινά επίπεδα σωματικής άσκησης, βελτιώνοντας την ποιότητα της διατροφής και του ύπνου, και λαμβάνοντας την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή θα είναι πια σε θέση να ελέγξει την ένταση και να συμβάλει στην πρόληψη του χρόνιου πόνου.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι ο χρόνιος πόνος αποτελεί βάσανο και τροχοπέδη στην ζωή πολλών ανθρώπων και για αυτό η αξιολόγηση του δεν πρέπει να υποτιμάται. Όμως η διάγνωση του χρόνιου πόνου δεν αποτελεί επιχείρημα ώστε οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτόν να υποφέρουν.
Αντίθετα, οι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα να επανέλθουν στα λειτουργικά επίπεδα της καθημερινότητας τους, αφού τόσο η ιατρική όσο και η ψυχολογία φέρουν τα κατάλληλα εργαλεία που είναι ικανά να μειώσουν τα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα που πηγάζουν από τον χρόνιο πόνο.

Βασιλική Βενέτη
Κλινική Ψυχόλογος-Ψυχοθεραπεύτρια