Η Θεραπεία των Σωματόμορφων Διαταραχών

Ως Σωματόμορφες Διαταραχές ορίζονται οι ψυχικές διαταραχές με κύριο χαρακτηριστικό την εμφάνιση σωματικών συμπτωμάτων που καταλήγουν σε αίσθημα πόνου. Τα σωματικά συμπτώματα που εκδηλώνονται δεν οφείλονται σε οργανικά αίτια, δεν είναι αποτέλεσμα χρήσης τοξικών ουσιών και δεν μπορούν να εξηγηθούν στα πλαίσια μιας άλλης ψυχικής διαταραχής πχ διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία. Το άτομο δεν εμφανίζει προσποιητά τα συμπτώματα ενώ όσο πιο έντονα είναι, τόσο περισσότερο επηρεάζεται η λειτουργικότητα του.

Σύμφωνα με το DSM-IV-TR οι σωματομόρφες διαταραχές διαχωρίζονταιστις ακόλουθες ψυχικές διαταραχές:
300.81 Σωματοποιητική Διαταραχή
Α. Ιστορικό πολλών σωματικών ενοχλημάτων που αρχίζουν πριν την ηλικία των 30 ετών, επιμένουν για μια περίοδο αρκετών ετών και έχουν σαν αποτέλεσμα την αναζήτηση θεραπείας ή σημαντική έκπτωση των κοινωνικών, επαγγελματικών ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας.

Β. Θα πρέπει να πληρούται το καθένα από τα ακόλουθα κριτήρια, ενώ τα επί μέρους συμπτώματα εμφανίζονται οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της διαταραχής:

1.τέσσερα συμπτώματα πόνου: ιστορικό πόνου που συνδέεται με τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές εντοπίσεις ή λειτουργίες (π.χ. κεφαλή, κοιλιακή περιοχή, ράχη, αρθρώσεις, άκρη, θώρακας, πρωκτός, κατά τη διάρκεια της έμμηνης ρήσης, κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής ή κατά τη διάρκεια της ούρησης)

2.δύο γαστρεντερικά συμπτώματα: ιστορικό τουλάχιστον δύο γαστρεντερικών συμπτωμάτων εκτός του πόνου (π.χ. ναυτία, φούσκωμα, έμετοι εκτός αν εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, διάρροια ή δυσανεξία αρκετών διαφορετικών τροφών)

3.ένα σεξουαλικό σύμπτωμα: ιστορικό τουλάχιστον ενός σεξουαλικού ή αναπαραγωγικού συμπτώματος εκτός του πόνου (π.χ. σεξουαλική αδιαφορία, δυσλειτουργία της στύσης ή της εκσπερμάτισης, ακανόνιστες περίοδοι έμμηνης ρήσης, υπερβολική αιμορραγία κατά την έμμηνη ρύση, έμετοι σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης)

4.ένα ψευδονευρολογικό σύμπτώμα: ιστορικό τουλάχιστον ενός συμπτώματος ελλείμματος που υποδεικνύει μια νευρολογική κατάσταση, η οποία δεν περιορίζεται σε πόνο (συμπτώματα μετατροπής όπως έκπτωση του συντονισμού των κινήσεων ή της ισορροπίας, παράλυση ή εντοπισμένη αδυναμία, δυσκολία κατάποσης ή κόμπος στο λαιμό, αφωνία, επίσχεση ούρων, ψευδαισθήσεις, απώλεια της αίσθησης της αφής ή του πόνου, διπλωπία, τύφλωση, κώφωση, σπασμοί’ αποσυνδετικά συμπτώματα όπως αμνησία, ή απώλεια της συνείδησης εκτός της λιποθυμιάς)

Γ. Είτε το (1) είτε το (2):
1. μετά την κατάλληλη διερεύνηση, κανένα από τα συμπτώματα του Κριτηρίου Β δεν μπορεί να εξηγηθεί πλήρως με μία γνωστή γενική σωματική κατάσταση ή τις άμεσες δράσεις μιας ουσίας (π.χ. ουσία κατάχρησης, φάρμακα)

2. όταν υπάρχει μια συνδεόμενη γενική σωματική κατάσταση, τα σωματικά ενοχλήματα ή η συνεπαγόμενη κοινωνική ή επαγγελματική έκπτωση είναι περισσότερα από ό,τι θα αναμενόταν από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα

Δ. Τα συμπτώματα δεν παράγονται σκόπιμα ή σαν αποτέλεσμα προσποίησης (όπως στην Προσποιητή Διαταραχή ή την Υπόκριση).

300.81 Αδιαφοροποίητη Σωματόμορφη Διαταραχή
Α. Ένα ή περισσότερα σωματικά ενοχλήματα (π.χ. κόπωση, ανορεξία, ενοχλήματα από το γαστρεντερικό ή το ουροποιητικό σύστημα).

Β. Είτε το (1) είτε το (2):
1. μετά την κατάλληλη διερεύνηση, τα συμπτώματα δεν μπορούν να εξηγηθούν πλήρως με μία γνωστή γενική σωματική κατάσταση ή τις άμεσες δράσεις μιας ουσίας (π.χ. ουσία κατάχρησης, φάρμακα)

2. όταν υπάρχει μια συνδεόμενη γενική σωματική κατάσταση, τα σωματικά ενοχλήματα ή η συνεπαγόμενη κοινωνική ή επαγγελματική έκπτωση είναι περισσότερα από ό,τι θα αναμενόταν από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα

Γ. Τα συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας
Δ. Η διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

Ε. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ. άλλη Σωματόμορφη Διαταραχή, Σεξουαλική Δυσλειτουργία, Διαταραχή της Διάθεσης, Αγχώδη Διαταραχή, Διαταραχή του Ύπνου ή Ψυχωτική Διαταραχή).

ΣΤ. Τα συμπτώματα δεν παράγονται σκόπιμα ή σαν αποτέλεσμα προσποίησης (όπως στην Προσποιητή Διαταραχή ή την Υπόκριση).

300.11 Διαταραχή Μετατροπής
Α. Ένα ή περισσότερα συμπτώματα ή ελλείμματα που επιδρούν στην εκούσια κινητική ή στην αισθητηριακή λειτουργία και υποδεικνύουν την ύπαρξη μιας νευρολογικής ή άλλης γενικής σωματικής κατάστασης.

Β. Κρίνεται ότι με το σύμπτωμα ή το έλλειμμα συνδέονται ψυχολογικοί παράγοντες, επειδή συγκρούσεις ή άλλοι στρεσογόνοι παράγοντες προηγούνται της έναρξης ή της παρόξυνσης του συμπτώματος ή του ελλείμματος.

Γ. Το σύμπτωμα ή το έλλειμμα δεν παράγεται σκόπιμα ή σαν αποτέλεσμα προσποίησης (όπως στην Προσποιητή Διαταραχή ή την Υπόκριση).

Δ. Το σύμπτωμα ή το έλλειμμα δεν μπορεί να εξηγηθεί πλήρως μετά την κατάλληλη διερεύνηση, με μία γνωστή γενική σωματική κατάσταση ή με τις άμεσες δράσεις μιας ουσίας (π.χ. ουσία κατάχρησης, φάρμακα), ή σαν πολιτισμικά καθιερωμένη συμπεριφορά ή εμπειρία.

Ε. Το σύμπτωμα ή το έλλειμμα προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας.

ΣΤ. Το σύμπτωμα ή το έλλειμμα δεν περιορίζεται σε πόνο ή σεξουαλική δυσλειτουργία, δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας Σωματοποιητικής Διαταραχής και δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή.

Προσδιορίστε τον τύπο του συμπτώματος ή του ελλείμματος:
Με Κινητικό Σύμπτωμα ή Έλλειμμα (π.χ. έκπτωση του συντονισμού των κινήσεων ή της ισορροπίας, παράλυση ή εντοπισμένη αδυναμία, δυσκολία κατάποσης ή «κόμπος στο λαιμό», αφωνία και επίσχεση ούρων)

Με Αισθητηριακό Σύμπτωμα ή Έλλειμμα (π.χ. απώλεια της αφής ή της αίσθησης του πόνου, διπλωπία, τύφλωση, κώφωση και ψευδαισθήσεις)

Με Σπασμούς: περιλαμβάνει σπασμούς ή επιληπτικές κρίσεις με εκούσια κινητικά ή αισθητηριακά συστατικά

Με Μικτή Εμφάνιση: αν υπάρχουν συμπτώματα από περισσότερες από μια κατηγορίες

Διαταραχή Πόνου
Α. Η προεξάρχουσα εστία της κλινικής εικόνας είναι πόνος σε μία ή περισσότερες ανατομικές περιοχές, επαρκούς βαρύτητας, ώστε να δικαιολογεί κλινική προσοχή.

Β. Ο πόνος προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας.

Γ. Οι ψυχολογικοί παράγοντες κρίνεται ότι έχουν σημαντική συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου.

Δ. Το σύμπτωμα ή το έλλειμμα δεν παράγεται σκόπιμα ή σαν αποτέλεσμα προσποίησης (όπως στην Προσποιητή Διαταραχή ή την Υπόκριση).

Ε. Ο πόνος δεν εξηγείται καλύτερα με Διαταραχή της Διάθεσης, Αγχώδη ή Ψυχωτική Διαταραχή και δεν πληροί τα κριτήρια της Δυσπαρεύνειας)

Κωδικοποιήστε ως εξής:

307.80 Διαταραχή Πόνου Συνδεόμενη Με Ψυχολογικούς Παράγοντες
Οι ψυχολογικοί παράγοντες κρίνεται ότι έχουν τη μείζονα συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου. (Αν είναι παρούσα μια γενική σωματική κατάσταση, αυτή δεν έχει μείζονα συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου). Η διάγνωση αυτού του τύπου της Διαταραχής Πόνου δεν τίθεται όταν πληρούνται επίσης τα κριτήρια της Σωματοποιητικής Διαταραχής.
Προσδιορίστε αν:
Οξεία: διάρκεια μικρότερη των 6 μηνών
Χρόνια: διάρκεια 6 μηνών ή περισσότερο

307.89 Διαταραχή Πόνου Συνδεόμενη και Με Ψυχολογικούς Παράγοντες και Με Γενική Σωματική Κατάσταση
Τόσο οι ψυχολογικοί παράγοντες, όσο και μια γενική σωματική κατάσταση κρίνεται ότι έχουν σημαντική συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου. Η συνδεόμενη γενική σωματική κατάσταση ή η ανατομική περιοχή του πόνου (βλ. στη συνέχεια) κωδικοποιείται στον Άξονα ΙΙΙ.
Προσδιορίστε αν:
Οξεία: διάρκεια μικρότερη των 6 μηνών
Χρόνια: διάρκεια 6 μηνών ή περισσότερο

Σημείωση: Η ακόλουθη διαταραχή δεν θεωρείται ψυχική διαταραχή και περιλαμβάνει εδώ για τη διευκόλυνση της διαφορικής διάγνωσης.

Διαταραχή Πόνου Συνδεόμενη Με Γενική Σωματική Κατάσταση Μια γενική σωματική κατάσταση έχει τη μείζονα συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου. (Αν είναι παρόντες ψυχολογικοί παράγοντες, κρίνεται ότι αυτοί δεν έχουν μείζονα συμμετοχή στην έναρξη, τη βαρύτητα, την επιδείνωση ή τη συντήρηση του πόνου). Ο διαγνωστικός κωδικός του πόνου επιλέγεται με βάση τη συνδεόμενη γενική σωματική κατάσταση αν αυτή έχει ταυτοποιηθεί (βλ. Παράρτημα G), ή την ανατομική θέση του πόνου, αν δεν έχει ακόμη σαφώς ταυτοποιηθεί η υποκείμενη γενική σωματική κατάσταση για παράδειγμα οσφύς (724.2), ισχίο (724.3), πύελος (625.9), κεφαλαλγία (784.0), πρόσωπο (784.0), θώρακας (786.50), αρθρώσεις (719.4), οστά (733.90), κοιλιά (789.0), μαστοί (611.71), νεφροί (788.0), αυτιά (388.70), οφθαλμοί (379.91), λαιμός (784.1), δόντια (525.9) και ουροποιητικό (788.0)

300.7 Υποχονδρίαση
Α. Ενασχόληση του ατόμου με φόβους ή την ιδέα ότι έχει μια σοβαρή ασθένεια που βασίζονται στην παρερμηνεία σωματικών συμπτωμάτων.

Β. Η ενασχόληση επιμένει παρά την κατάλληλη ιατρική αξιόλογηση και καθησύχαση.

Γ. Η πεποίθηση στο Κριτήριο Α δεν έχει παραληρητική ένταση (όπως στο Σωματικό Τύπο της Παραληρητικής Διαταραχής) και δεν περιορίζεται σε εστιασμένη ανησυχία για την εμφάνιση (όπως στη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή).

Δ. Η ενασχόληση προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας.

Ε. Η διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

ΣΤ. Η ενασχόληση δεν εξηγείται καλύτερα με Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, Διαταραχή Πανικού, ένα Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο, Άγχος Αποχωρισμού ή άλλη Σωματόμορφη Διαταραχή.

Προσδιορίστε αν:
Με Φτωχή Εναισθησία: αν στο μεγαλύτερο διάστημα κατά τη διάρκεια του τρέχοντος επεισοδίου, το άτομο δεν αναγνωρίζει ότι η ανησυχία ότι έχει μια σοβαρή ασθένεια είναι υπερβολική ή παράλογη.

300.7 Σωματοδυσμορφική Διαταραχή
Α. Ενασχόληση με ένα φανταστικό ελάττωμα στην εμφάνιση. Αν είναι παρούσα μια μικρή σωματική ανωμαλία, η ανησυχία του ατόμου είναι σαφώς υπερβολική.

Β. Η ενασχόληση προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, επαγγελματικής ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας.

Γ. Η ενασχόληση δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ. δυσαρέσκεια με το σχήμα και το μέγεθος του σώματος σε Ψυχογενή Ανορεξία).

300.81 Σωματόμορφη Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς
Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει διαταραχές με σωματόμορφα συμπτώματα οι οποίες δεν πληρούν τα κριτήρια οποιασδήποτε ειδικής Σωματόμορφης Διαταραχής. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν

1.Ψευδοκύηση: μια ψευδής πεποίθηση εγκυμοσύνης, η οποία συνοδεύεται από αντικειμενικά σημεία εγκυμοσύνης, τα οποία είναι δυνατό να περιλαμβάνουν μεγέθυνση της κοιλίας (αν και ο ομφαλός δεν εκστρέφεται), μειωμένη έμμηνη ρύση, αμηνόρροια, υποκειμενική αίσθηση κινήσεων του εμβρύου, ναυτία, διόγκωση και εκκρίσεις των μαστών και εργώδεις πόνους την αναμενόμενη ημερομηνία τοκετού. Είναι δυνατό να υπάρχουν ενδοκρινικές αλλαγές, αλλά το σύνδρομο δεν μπορεί να εξηγηθεί με μια γενική σωματική κατάσταση που προκαλεί ενδοκρινικές αλλαγές (π.χ. ένας ορμονοεκκριτικός όγκος).

2.Μία διαταραχή με μη ψυχωτικά υποχονδριακά συμπτώματα και με διάρκεια μικρότερη των 6 μηνών.

3.Μία διαταραχή με ανεξήγητα σωματικά ενοχλήματα (π.χ. κόπωση ή σωματική αδυναμία), τα οποία δεν οφείλονται σε άλλη ψυχική διαταραχή, διάρκειας μικρότερης των 6 μηνών.

Οι Αιτίες των Σωματόμορφων Διαταραχών
Αναζητώντας πιθανές αιτίες για την πυροδότηση των σωματόμορφων διαταραχών είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συναντήσουμε την πιθανότητα κληρονομικής προδιάθεσης της εκάστοτε διαταραχής. Επίσης εξίσου σημαντική είναι η επίδραση συγκεκριμένων νευρολογικών δυσλειτουργιών καθώς και η παρουσία περιβαλλοντικών αιτιών και ψυχολογικών εμπειριών.
Ο Φαύλος Κύκλος των Σωματόμορφων Διαταραχών
Στα πλαίσια των διαταραχών, το άτομο διακατέχεται από έντονο άγχος το οποίο ενισχύει τα ήδη αυξημένα επίπεδα ένταση καταλήγωντας στην εμφάνιση του πόνου.

Η Θεραπεία των Σωματόμορφων Διαταραχών
Σε ορισμένες περιπτώσεις σωματόμορφων διαταραχών, ο θεραπευόμενος παραπέμπεται σε ψυχίατρο ώστε να συνταγογραφηθεί η κατάλληλη φαρμακευτική αγώγη η οποία στοχεύει στην άμεση ανακούφιση της έντασης των σωματικών συμπτωμάτων. Συνήθως, ο θεραπεύομενος θα ακολουθήσει σχήματα αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών σκευασμάτων.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Ο γνωσιακός-συμπεριφορικός θεραπευτής συνεργάζεται με τον θεραπευόμενο ώστε από την μια πλευρά εφαρμόζωντας τις κατάλληλες τεχνικές αμφισβήτησης να αναδιαμορφώσουν τον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης με περισσότερο ρεαλιστικό ενώ από την άλλη να μειώσουν την ένταση των σωματικών συμπτωμάτων με συγκεκριμένους συμπεριφορικούς χειρισμούς μέσα σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης.

Βασιλική Βενέτη
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια