Οι Ειδικές Φοβίες

Ως Φοβία ορίζουμε τον επίμονο και παράλογο φόβο για συγκεκριμένο αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση. Το άτομο ενώ γνωρίζει ότι ο φόβος του είναι παράλογος αφού αντιλαμβάνεται ότι αντιδρά υπερβολικά και μη ρεαλιστικά, παρ όλα αυτά κάνει το καθετί για να αποφύγει εκείνο που φοβάται. Υιοθετεί δηλαδή μια συμπεριφορά αποφυγής απέναντι στο φοβικό αντικείμενο, χώρο ή κατάσταση σε τέτοιο βαθμό ώστε να επηρεάζεται η λειτουργικότητα του.

Σύμφωνα με το DSM-IV
300.29 Ειδική Φοβία (πρώην Απλή Φοβία)

Α. Έκδηλος και επίμονος φόβος, ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος, ελκυόμενος από την παρουσία ή την πρόβλεψη της παρουσίας ειδικού αντικειμένου ή ειδικής κατάστασης (π.χ. αεροπορικά ταξίδια, ύψη, ζώα, ένεση, θέα αίματος).

Β. Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα προκαλεί σχεδόν πάντα μία άμεση απάντηση άγχους, η οποία μπορεί να πάρει τη μορφή μιας καταστασιακά συνδεόμενης ή ελκυόμενης Προσβολής Πανικού.
Σημείωση: Στα παιδιά το άγχος μπορεί να εκφράζεται με κλάματα, νευρικότητα, ακινητοποίηση ή προσκόλληση.

Γ. Το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος είναι υπερβολικός ή παράλογος.
Σημείωση: Στα παιδιά το στοιχείο αυτό απουσιάζει.

Δ. Η φοβική κατάσταση (ή καταστάσεις) αποφεύγεται ή υπομένετε με έντονο άγχος ή δυσφορία.

Ε. Η αποφυγή, η αγχώδης προσμονή ή η δυσφορία που συνδέονται με τη φοβική κατάσταση (ή καταστάσεις) παρεμποδίζουν σημαντικά τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου, την επαγγελματική (ή σχολική) λειτουργικότητα ή τις κοινωνικές δραστηριότητες ή σχέσεις, ή υπάρχει έκδηλη ενόχληση για την ύπαρξη της φοβίας.

ΣΤ. Σε άτομα νεότερα των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.

Ζ. Το άγχος, οι Προσβολές Πανικού ή η φοβική αποφυγή που συνδέονται με το ειδικό αντικείμενο ή την ειδική κατάσταση δεν εξηγούνται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή, όπως Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (π.χ. φόβος βρόμικων αντικειμένων σε άτομο με ιδεοληψία σχετική με μόλυνση), Διαταραχή Μετά από Τραυματικό Στρες (π.χ. αποφυγή ερεθισμάτων συνδεόμενων με βαρύ στρεσογόνο παράγοντα), Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού (π.χ. αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων εξαιτίας του φόβου της αμηχανίας), Διαταραχή Πανικού με Αγοραφοβία ή Αγοραφοβία χωρίς ιστορικό Διαταραχής Πανικού.

Προσδιορίστε τον τύπο:
Τύπος Ζωοφοβίας: αν ο φόβος εκλύεται από ζώα ή έντομα. Αυτός ο τύπος γενικά έχει έναρξη κατά την παιδική ηλικία.

Τύπος Φυσικού Περιβάλλοντος: αν ο φόβος εκλύεται από στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος όπως καταιγίδες, ύψη ή νερό. Αυτός ο τύπος γενικά έχει έναρξη κατά την παιδική ηλικία.

Τύπος σχετικός με Αίμα- Ένεση- Τραύμα: αν ο φόβος εκλύεται από τη θέα του αίματος ή ένα τραύμα ή από μια ένεση ή άλλη επεμβατική ιατρική πράξη. Αυτός ο τύπος είναι σε μεγάλο βαθμό οικογενής και συχνά χαρακτηρίζεται από έντονη αγγειοπαρασυμπαθητική απάντηση.

Καταστασιακός Τύπος: αν ο φόβος εκλύεται από μια ειδική κατάσταση, όπως μετακίνηση με δημόσιο μεταφορικό μέσο, σήραγγες, γέφυρες, ανελκυστήρες, αεροπορικά ταξίδια, οδήγηση ή κλειστά μέρη. Αυτός ο τύπος έχει μια διπλή κατανομή ηλικίας έναρξης με μία αιχμή στην παιδική ηλικία και άλλη αιχμή στο μέσο της τρίτης δεκαετίας (20-30 ετών). Αυτός ο τύπος φαίνεται να έχει ομοιότητες με τη Διαταραχή Πανικού Χωρίς Αγοραφοβία σε χαρακτηριστικά, όπως η αναλογία των φύλων, ο τύπος της οικογενούς συγκέντρωσης και η ηλικία έναρξης.

Άλλος Τύπος: αν ο φόβος εκλύεται από άλλα ερεθίσματα. Αυτά τα ερεθίσματα μπορούν να περιλαμβάνουν το φόβο ή την αποφυγή καταστάσεων που μπορούν να προκαλέσουν πνιγμονή, εμετό ή μετάδοση ασθένειας. Τη φοβία του ελεύθερου (κενού) χώρου (δηλ. το άτομο φοβάται ότι θα πέσει κάτω αν απομακρυνθεί από τοίχους ή άλλα μέσα στήριξης) και φόβους παιδιών για δυνατούς ήχους ή ένστολα άτομα.

Τα Συμπτώματα των Ειδικών Φοβιών

Οργανικά συμπτώματα, το άτομο όταν έρχεται αντιμέτωπο με την κατάσταση που φοβάται εμφανίζει ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, γρήγορη αναπνοή, μυϊκές συσπάσεις, αδυναμία, ναυτία, ζάλη, αίσθημα πανικού.

Σε επίπεδο συμπεριφοράς, το άτομο ή προσπαθεί να απομακρυνθεί αμέσως από τη φοβική κατάσταση ή παγώνει. Συνήθως αποφεύγει εντελώς τις καταστάσεις στις οποίες υπάρχουν η πρόκειται να συναντήσει τα αντικείμενα που φοβάται.

Σκέψεις, το άτομο κάνει διαστρεβλωμένες αυτόματες σκέψεις που περιέχουν το στοιχείο της απειλής, είναι τρομακτικές και προκαλούν φόβο. Έτσι αποφεύγει την κατάσταση χωρίς να εξετάσει κατά πόσο όσα σκέφτεται είναι αντικειμενικά επικίνδυνα.


Οι Αίτιες των Ειδικών Φοβιών

Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μεταφέρουμε κληρονομική προδιάθεση και μπορεί αν υπάρξουν οι κατάλληλες προυποθέσεις να εκδηλώσουμε φοβίες σε καταστάσεις που είναι επικίνδυνες για την ζωή μας.
Σημαντικό ρόλο επίσης διαδραματίζουν τα έντονα και τραυματικά γεγονότα.
Στηριζόμενοι στη μίμηση, μαθαίνουμε να φοβόμαστε συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις παρατηρώντας τις αντιδράσεις άλλων ανθρώπων κυρίως αυτών που εμείς θεωρούμε σημαντικούς. Ακόμα, φοβόμαστε αντικείμενα ή καταστάσεις που δεν έχουμε αντιμετωπίσει προσωπικά αλλά έχουμε ακούσει άλλους να αισθάνονται αρνητικά και να τα αποφεύγουν.
Τέλος, φοβόμαστε καταστάσεις στις οποίες βιώσαμε μια δυσάρεστη εμπειρία που μας προκάλεσε έντονο τρόμο.


Η Σοβαρότητα της Κατάστασης

Όταν ο φόβος για ένα φοβικό ερέθισμα επιμένει στο χρόνο και επηρεάζει τη λειτουργικότητα του ατόμου, τότε είναι απαραίτητη η βοήθεια από ειδικό θεραπευτή.

Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία των Ειδικών Φοβιών

Η ΓΣΘ βοηθά τον θεραπευόμενο να αντιμετωπίσει τα σωματικά συμπτώματα, να τροποποιήσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και τη συμπεριφορά αποφυγής που διαιωνίζουν τον φόβο.

Ο θεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να εντοπίσει τις αρνητικές αυτόματες σκέψεις, να ελέγξει την αντικειμενικότητα τους και να τις αντικαταστήσει με πιο ρεαλιστικές.

Ενώ ο θεραπευτής χρησιμοποιώντας την τεχνική της έκθεσης, ο θεραπευόμενος μαθαίνει να έρχεται σε επαφή με την φοβική κατάσταση ή το αντικείμενο.

Με τη συστηματική απευαισθητοποίηση, ο θεραπευόμενος έρχεται σταδιακά σε επαφή με την κατάσταση ή το αντικείμενο που προκαλεί φόβο και μέσα από την εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης και ελέγχου αναπνοής, μειώνει την ένταση των σωματικών συμπτωμάτων του φόβου.

Λίγο πριν το τερματισμό και κατόπιν συνεννόησης με τον θεραπευόμενο, ο θεραπευτής πειραματίζεται ώστε να αξιολογήσει αν ο θεραπευόμενος έχει πλέον αποκτήσει τις κατάλληλες τεχνικές ώστε να αντιμετωπίσει μια φοβική κατάσταση στο μέλλον. Αν είναι σε θέση να το κάνει, τότε ο θεραπευτής προετοιμάζει τον θεραπευόμενο να αποχαιρετήσει την θεραπευτική διαδικασία.

Βασιλική Βενέτη
Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια